نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسنده
استادیار فلسفه و کلام اسلامی، گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج،یاسوج، ایران
چکیده
شناخت خداوند و صفات او، اساس تمام باورهای دینی و شرط لازم ایمان و عمل است، لذا شبهه و اختلال نظری در این حوزه، صدمات جبران‌ناپذیری بر نظام اعتقادی و در نتیجه سلوک عملی انسان خواهد گذاشت. پژوهش حاضر با هدف تبیین بازتقریر عدالت الهی در پرتو جستاری در هستی‌شناسی متکلمین، درصدد است برخی شبهات وارده بر عدل الهی را رفع نماید. روش پژوهش توصیفى، تحلیلى است و داده‌هاى تحقیق از طریق بررسى اسنادى، فیش‌بردارى و با رویکرد استدلالی تحلیل شده است. کتاب‌های امام خمینی و فخر رازی، جامعه تحقیق، و سایر منابع ناظر به اهداف پژوهش، به عنوان منابع تبیینی و تکمیلی مورد استفاده قرارگرفته است. یافته‌ها حاکی از آن است که «ایجاد» از منظر فخر رازی، فعل مستقیم الهی است و انسان نقش ایجادی ندارد. حسن و قبح مبتنی‌بر ارادۀ شارع است و عادل بودن خداوند نیز بدین‌جهت است که خداوند است، لیکن امام خمینی معتقد است انسان به عنوان فاعل مختار در خلق و ایجاد نقش دارد و حسن و قبح، ذاتی و مبتنی بر عقل است. بنابراین خداوند عادل است، زیرا مرتکب قبیح نمیگردد و ساحت الهی از خلق ناقص منزه است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Rereading Divine Justice in the Light of an Inquiry Into the Theological Ontology of Imām Khomeinī and Fakhr Rāzī
نویسنده [English]
- Farānak Bahmanī
Assistant Professor of Islamic Philosophy and Theology, Department of Islamic Studies ((Maʿārif)), Faculty of Literature and Humanities, Yasouj University, Yasuj, Iran.
چکیده [English]
Knowing God and His Attributes is the basis of all religious beliefs and a necessary condition for faith (Arabic: إیمان, romanized: ʾimān) and action. Therefore, Shubha (Arabic: شُبْهَة, lit.: doubt, obscurity, or mis-grounded conceit) and theoretical disorder in this field will cause irreparable damage to the belief system and consequently to the practical conduct of human beings. The current research is going to resolve some doubts about Divine justice with the aim of the redefinition of Divine justice in the light of an inquiry into the ontology of theologians. The research method is descriptive-analytical and the research data have been analyzed through documentary review, note-taking and an argumentative approach. The books of Imām Khomeinī and Fakhr Rāzī are the research sources, and other sources related to the research goals have been used as explanatory and supplementary sources. The findings indicate that the act of bringing-into-existence from Fakhr Rāzī’s point of view is a direct act of God and man has no act of bringing-into-existence. Good and evil are based on the will of Shāriʿ Muqaddas (Arabic: شارِع الْمُقَدَّس, the Sacred Legislator), and God’s justice is also due to the fact that He is God. However, Imām Khomeinī believes that humans, as voluntary agent (free agent) have a role in creation. Good and evil are intrinsic and are based on intellect. Therefore, God is just, as He does not commit evil deeds and the divine realm is free from imperfect creation.
کلیدواژه‌ها [English]
- Divine justice
- Ontology
- Activity and efficient of man
- Causality
- Imāmiyya (Arabic: امامیّه)
- Ashāʿira (Arabic: اَشاعِرَة)
قرآن کریم
- ابن فارس، احمد(1411)، معجم مقائیس اللغه، بیروت: دارالفکر.
- ابن منظور، محمد بن مکرم(1414)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر والتوزیع.
- اشعری، علی بن اسماعیل(۱۹۵۵)، اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، مصر: حموده غرابه.
- بهمنی، فرانک و سعید بهمنی(1402)، «واکاوی روش پاسخدهی ارتباطی قرآن با اصحاب شبهه»، پژوهشنامه کلام، ش 9، ص: 172-145.
- تفتازانی، سعدالدین(1412)، شرح المقاصد، قم: الشریف الرضی.
- حلی(علامه)، حسن بن یوسف(1407)، کشف المراد، قم: مکتبة المصطفوی.
- جرجانی، علی بن محمد(1907)، شرح المواقف، مصر: محمد بدرالدین نعسانی حلبی.
- جوادی آملی، عبد الله(۱۳۸۵)، توحید در قرآن، قم: اسراء.
- خمینی، سید روح‌الله(۱۳۸۷)، تهذیب الاصول، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- ــــــــــــــــــــــ(۱۴۰۰)، دانشنامه امام خمینی، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- ــــــــــــــــــــــ(۱۴۱۰)، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- ــــــــــــــــــــــ(۱۳۸۸)(الف)، شرح چهل حدیث، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- ــــــــــــــــــــــ(۱۳۸۸)(ب)، آداب الصلاة، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- ــــــــــــــــــــــ(بی‌تا)، کشف الاسرار، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- ــــــــــــــــــــــ(۱392)، انوارالهدایه فی التعلیقه علی الکفایه، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- ــــــــــــــــــــــ(1386)، مصباح الهدایه، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- ــــــــــــــــــــــ(1381)، تقریرات فلسفه، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- ــــــــــــــــــــــ(1412)، الطلب و الاراده، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- ــــــــــــــــــــــ(1386)(ب)، شرح دعاء السحر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- ــــــــــــــــــــــ(1376)، تنقیح الأصول، تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
- دغیم، سمیح(2001)، موسوعة مصطلحات الإمام فخر الدین الرازی، بیروت : مکتبة لبنان ناشرون.
- رازی، فخرالدین(1359)، تلخیص المحصل، تهران: دانشگاه تهران.
- ـــــــــــــــــ(1414)، القضا والقدر، بیروت: دارالکتب العربی.
- ـــــــــــــــــ(1987)، المطالب العالیه من العلم الالهی، بیروت: احمد حجازی سقا.
- ـــــــــــــــــ(1986)، الأربعین فی أصول الدین، قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة
- ـــــــــــــــــ(1420)(الف)، المحصول فی علم أصول الفقه، تحقیق: علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت: المکتبة العصریة.
- ـــــــــــــــــ(1420)(ب)، تفسیر مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
- ـــــــــــــــــ(1406)، لوامع البینات شرح أسماء الله تعالی والصفات، قاهره: مکتبة
- ـــــــــــــــــ(1411)(الف)، المباحث المشرقیة، قم: انتشارات بیدار.
- ـــــــــــــــــ(1411)(ب)، المحصل، عمان: دار الرازی.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1416)، مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دارالشامیه.
- ربانی گلپایگانی، علی(۱۳۶۸)، جبر و اختیار، قم: مؤسسه تحقیقاتی سیدالشهداء.
- طباطبایی، سید محمدحسین(۱۳۸۶)، نهایة الحمکه(تعلیقات غلامرضا فیاضی)، قم: موسسه امام خمینی9.
- طباطبایی، محمدحسین(1387)، نهایت فلسفه، قم: بوستان کتاب.
- علیزاده، بهرام(1391)، «مسئله اختیار؛ آیا ارادۀ آگاهانه توهم است؟»، قبسات، ش66، ص: 202-181.
- ع‍ری‍ب‍ی، محمد ی‍اس‍ی‍ن(1992)، المنطلقات الفکریة عند الامام الفخر الرازی، بیروت: دار الفکر.
- فیومى، احمد بن محمد(1405)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: مؤسسه دارالهجره.
- قرافی، احمد بن ادریس(1416)، نفائس الاصول فی شرح المحصول، [بیجا]: [بینا]
- مطهری، مرتضی(1390)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
- مهدوی نژاد، محمد حسین(1387)، ایمان‌گرایی خرد پیشه در اندیشه فخر رازی، تهران: دانشگاه امام صادقG.
)