نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.
2 دانشجوی دکتری رشته کلام اسلامی دانشگاه قم، قم، ایران (نویسنده مسؤول)
چکیده
یکی از مسائل مهم و حیاتی بشر که در دیدگاه و عمل او تأثیرگذار بوده و وی را مکلف به فراگیری آن می‌نماید، مسائل مربوط به ضرورت شناخت معارف اعتقادی(اصول دین) است. پژوهش پیش‌رو با روش تحلیلی و داده‌پردازی توصیفی انتقادی، با مراجعه به آرای کلامی مذاهب، به دنبال روش شناخت معارف اعتقادی از طریق پاسخ‌یابی به این پرسش است که آیا انسان مکلف به شناخت اجتهادی و تحقیقی است یا اینکه با تقلید هم تکلیف از او ساقط می‌شود؟ در این مسئله حداقل سه نظریه مشاهده می‌شود؛ عدم کفایت تقلید، جواز تقلید و نظریه تفصیل. تفسیر اول ناظر به مکلف بوده و انسان مستعد را از غیر مستعد تفکیک می‌کند و تحقیق را مربوط به افراد مستعد می‌داند و تفسیر دوم، ناظر به متعلق تکلیف است؛ به این معنی که اگر متعلق تکلیف توحید و عدل باشد، تحقیق ضروری است و گرنه تقلید جایز است. به نظر می‌رسد با توجه به اینکه نظریه تفصیل بدون دلیل است، با تبیین صحیح از مسئله می‌توان گفت هر کدام از تحقیق و تقلید دارای جایگاه هستند و این‌گونه نیست که تحقیق و اجتهاد مقدور همه باشد و همچنین این‌گونه نیست تقلید مطلقاً مذموم باشد و در برخی موارد تقلید مقدمه تحقیق و اجتهاد است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Necessity of Acquiring Religious Circumstantial Knowledge or the Adequacy of Taqlīd Science in ʿAqāʾid (Arabic: عَقائِد, lit.: creeds or beliefs) From the Perspective of Theological Schools
نویسندگان [English]
- Muḥammad Zāhidī Muqaddam 1
- Vaḥīd Farhādi 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Studies (Maʿārif), Faculty of Literature and Humanities, University of Shahrekord,, Shahrekord, Iran.
2 Ph.D. Student of Islamic Theology, University of Qom, Iran (Corresponding Author)
چکیده [English]
One of the most important and vital issues of human beings that affects their views and actions and obliges them to learn them is the issues related to the necessity of doctrinal maʿārif (Arabic: أُصُول الْدِّین, romanized: uṣūl al-dīn or the foundations of the religion or the roots of faith). The present study seeks the method of understanding doctrinal maʿārif by referring to the theological opinions of religions with an analytical method and critical descriptive data processing. Is man obliged to know ijtihād (Arabic: إجْتِهاد, independent reasoning by an expert in Islamic law) and search, or is his duty waived by taqlīd (Arabic: التَّقْلید, imitation or following a mujtahid)? There are at least three theories in this issue: 1. Inadequacy following a mujtahid; 2. Permissibility of taqlīd; 3. Theory of giving complete details about it: The first interpretation refers to the mukallaf (Arabic: مُکَلَّف, accountable people or subject to taklīf or accountability) and distinguishes the prepared (prone) person from the unprepared and considers the research to be related to the prepared people, and the second interpretation refers to the object of taklīf (Arabic: تَکْلیف), which means that if the object of legal and moral responsibility is tawḥīd, (Arabic: تَوْحِید, lit. oneness of God) and ʿadl (Arabic: عَدْل, justice), then the search (Arabic: اَلْتَّحْقیق, al-taḥqīq) is necessary, otherwise taqlīd (Arabic: التَّقْلید) is permissible. It seems that since the theory of giving complete and more details about this issue is without reason, it can be said with a correct explanation of the issue, that each of the search and imitation has a place and it is not the case that taḥqīq and ijtihād are possible for everyone, and it is also not the case that taqlīd is absolutely reprehensible, and in some cases, taqlīd is the prelude to taḥqīq and ijtihād.
کلیدواژه‌ها [English]
- Uṣūl al-dīn (Arabic: أُصُول الْدِّین
- lit.: the foundations of the religion or the roots of faith)
- ʿAqā’id (Arabic: عَقائِد
- lit.: creeds or beliefs)
- Ijtihād (Arabic: إجْتِهاد
- independent reasoning by an expert in Islamic law)
- Taqlīd (Arabic: التَّقْلید
- imitation or following a mujtahid)
- Madhāhib Kalāmī (Arabic: مَذاهِب الکلامی
- lit.: theological schools or schools of thought in Islamic theology)
قرآن کریم
- آمدی، علی بن محمد(1402)، الاحکام فی اصول الاحکام، تحقیق: عبدالرزاق عفیفی، دمشق: النور.
- آمدى، سیف الدین(1423)، أبکار الأفکار فی أصول الدین، تحقیق: احمد محمد مهدى، قاهره: دار الکتب.
- آملی، میرزا هاشم(1406)، المعالم المأثورة، [بیجا]: [بی‌نا].
- ابراهیم‌زاده، عبدالله(بیتا)، دین پژوهی، تهران: پژوهشکده تحقیقات اسلامى نمایندگى ولىّ فقیه در سپاه.
- ابراهیمی دینانی، غلام حسین(1383)، کتاب منطق و معرفت در نظر غزالی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
- ابن ابى الحدید(1378-1383)، شرح نهج البلاغة لابن أبى الحدید، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
- ابن بابویه، محمد(1398)، التوحید للصدوق، قم: جامعه مدرسین.
- ابن حمّاد جوهری، اسماعیل(1429)، معجم الصحاح، بیروت: دارالمعرفة.
- ابن شعبه حرانى، حسن(1363)، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین.
- ابن فارس، احمد(1404)، معجم مقابیس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- ابن ملاحی خوارزمی، رکن الدین(1386)، الفائق فی اصول الدین، تحقیق ویلفرد مادلونگ، مارتین مکدرمت، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
- ابن منظور(1414)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر- دار صادر.
- ابن میثم بحرانى(1406)، قواعد المرام فی علم الکلام، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
- ابن نوبخت، ابراهیم(1413)، الیاقوت فی علم الکلام، قم: کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.
- ابى عذبه، حسن بن عبدالمحسن(1416)، الروضة البهیة فیما بین الأشاعرة و الماتریدیة، بیروت: سبیل الرشاد.
- خمینی، سید روح‌الله(بیتا)، استفتائات، قم: جامعه مدرسین.
- انصارى، مرتضى(1416)، فرائد الاصول، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
- بدوی، عبدالرحمن(1389)، تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام، ترجمه حسین صابری، مشهد: آستان قدس رضوی.
- برنجکار، رضا(1392)، «تقلید در اعتقادات؛ از انکار تا پذیرش»، مجله معرفت کلامی، ش2، ص: 94-77.
- بغدادى، عبدالقاهر(2003)، اصول الإیمان، تحقیق: ابراهیم محمدرمضان، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
- پژوهشگران گروه فلسفه و کلام اسلامی(1378)، اندیشه‌های کلامی شیخ طوسی، تحقیق: دکتر محمود یزدی مطلق، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
- تفتازانى، سعد الدین(1409)، شرح المقاصد، قم: الشریف الرضی.
- تهانوى، محمد على(1996)، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
- جرجانی، میر سیدشریف(1325)، شرح المواقف، قم: الشریف الرضی.
- جرجانى، ضیاء الدین(1375)، رسائل فارسى جرجانى، تهران: میراث مکتوب.
- جلالی، سید لطف الله(1390)، تاریخ و عقاید ماتریدیه، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
- جوادی آملی، عبدالله(1374)، شناخت‌شناسی در قرآن، قم: جامعه مدرسین.
- جوینی، عبدالملک(1420)، الشامل فی أصول الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- جوینی، عبدالملک(1416)، الإرشاد إلى قواطع الأدلة فی أول الاعتقاد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- حلی، حسن بن یوسف(1363)، أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت، قم: الشریف الرضی.
- ــــــــــــــــــــــــ(1401)، أجوبة المسائل المهنائیة، قم: خیام.
- ــــــــــــــــــــــــ(1415)، مناهج الیقین فی اصول الدین، تهران: دار الأسوة.
- ــــــــــــــــــــــــ(1419)، نهایة المرام فی علم الکلام، قم: مؤسسة الإمام الصادق.
- ــــــــــــــــــــــــ(1365)، الباب الحادی عشر، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى.
- حلى، فاضل مقداد(1365)، الباب الحادی عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
- حمیرى، ابو سعید(1972)، الحور العین، تحقیق: کمال مصطفى، تهران: [بی‌نا].
- خرازى، سید محسن(1417)، بدایة المعارف الإلهیة فی شرح عقائد الإمامیة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
- خواجگى شیرازى، محمد(1375)، النظامیة فی مذهب الإمامیة، تهران: میراث مکتوب.
- خوانساری، جمال‌الدین(1359)، مبدأ و معاد، تهران: نهضت زنان مسلمان.
- دینانی، ابراهیم(1377)، نیایش فیلسوف؛ مجموعه مقالات، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
- رازی، فخرالدین(1420)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- رازى حنفى، ابوبکر احمد(1422)، شرح بدء الأمالی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- رازى، فخر الدین(1411)، المحصل، عمان: دار الرازی.
- راغب اصفهانى، حسین(1374)، مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی.
- رضوی، رسول(1383)، «قاعده نفی تقلید در اصول دین»، مجله تخصصی کلام اسلامی، ش50، ص: 132-122.
- سبحانى، جعفر(1386)، اصول عقاید اسلامی و نگاهی به زندگی پیشوایان، قم: انتشارات امام صادقG.
- سهرابی‌فر، محمدتقی(1391)، علم، ظنّ و عقیده، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- شافعى، کمال الدین(1425)، المسامرة شرح المسایرة فی العقائد المنجیة فی الآخرة، بیروت: المکتبة العصریة.
- شبر، سید عبدالله(1424)، حق الیقین فی معرفة أصول الدین، قم: انوار الهدی.
- شریف مرتضى، محمد(1411)، الذخیرة فی علم الکلام، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی(1409)، حقائق الإیمان مع رسالتی الاقتصاد و العدالة، قم: کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى8.
- شیخ طوسی(1406)، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دارالاضواء.
- ـــــــــــــ(1414)، الرسائل العشر، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
- ـــــــــــــ(بیتا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- شیخ مفید(1413)، تصحیح اعتقادات الإمامیة، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
- صدر المتألهین(1366)، شرح اصول الکافی لصدر المتألهین، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
- طالقانى، نظر على(1373)، کاشف الأسرار، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
- طباطبایی، سید محمد حسین(1378)، شیعه در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــ(1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مکتبة النشر الاسلامیّ.
- طبرسی نوری، سید اسماعیل(1382)، کفایة الموحدین، قم: انتشارات معارف اسلامیّه.
- طبرسى، احمد بن على(1403)، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضى.
- طریحی، فخرالدین(1375)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوى.
- طوسى، نصیرالدین(1374)، پنج رساله اعتقادى، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی8.
- طیب، سید عبدالحسین(1362)، کلم الطیب؛ در تقریر عقاید اسلام، تهران: کتابخانه اسلام.
- عابدی، احمد(1384)، مکتب کلامی قم، قم: آستانه مقدسه قم.
- عسکرى، سید مرتضى(1378)، عقاید اسلام در قرآن کریم، ترجمه محمد جواد کرمى،مجمع علمى اسلامى.
- غزالی، محمّد(1376)، میزان العمل؛ ترازوی کردار، ترجمه علی اکبر کسمایی، تهران: سروش.
- غزالى، محمد(1409)، الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- فاضل مقداد(1405)، إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
- ــــــــــــــ(1422)، اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
- فراهیدی، خلیل(1414)، العین، قم: موسسه نشر اسلامی.
- فیومى، احمد(1414)، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، قم: مؤسسه دار الهجرة.
- ماتریدى، ابوالثناء حنفى(1995)، التمهید لقواعد التوحید، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
- ماتریدى، ابو منصور(1427)، التوحید، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- مارتین مکدرموت(1372)، اندیشههاى کلامى شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- مانکدیم، قوام الدین(1422)، شرح الأصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- مجلسى، محمد باقر(1403)، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، به اهتمام جمعى از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- مرعشى، قاضى نور الله(1409)، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم: مکتبة آیة الله مرعشی نجفی.
- مصباح یزدی، محمد تقی(1377)، آموزش عقاید، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
- مصطفوى، حسن(1368)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مظفر، محمد رضا(1387)، عقائد الإمامیة، قم: انتشارات انصاریان.
- معتزلی، عبدالجبار(1965-1962)، المغنی فی أبواب التوحید و العدل، تحقیق: جورج قنواتى، قاهره: الدار المصریة.
- ـــــــــــــــــــــ(1971)، المختصر فی أصول الدین، تحقیق: محمد عماره، بیروت: دار الهلال.
- موسوی تبریزی، موسی(1369)، اوثق الوسائل، قم: انتشارات کتبی نجفی.
- میرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمد حسن(1430)، القوانین المحکمة فی الأصول، قم: احیاء الکتب الاسلامیه.
- نراقى، ملا مهدى(1369)، أنیس الموحدین، تهران: انتشارات الزهراء.
- نسفی، ابومعین میمون بن احمد(1990)، تبصرة الادلة فی اصول الدین علی طریقة الامام ابی منصور الماتریدی، تحقیق حسین اتای، ترکیه: رئاسة الشئون الدینیّة.
- یوسفی مقدم، محمد صادق(1389)، دائرة المعارف قرآن، مقاله تقلید، قم: بوستان کتاب.
)