نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

• سید حسن حسینی

استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

چکیده

وجودشناسی صفات خداوند و نحوه ارتباط صفات با ذات او، از جمله مباحث کهن در بحث‌های کلامی و اعتقادی و جزو مسائل بسیار مهم و اختلاف‌انگیز می‌باشد. از آنجا که قاضی الجبار معتزلی، از جمله شخصیت‌های صاحب‌نظر در این‌گونه مباحث محسوب می‌شود، پژوهش حاضر، به بررسی و نقد دیدگاه وی در این مسئله پرداخته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که گرچه قاضی عبدالجبار معتزلی در وجودشناسی صفات خدای متعال، از طریق قیاس شاهد به غایب، صفات کمالی خداوند را اثبات کرده، لیکن این قیاس، با نقدها و چالش‌های جدی مواجه می‌باشد، مهم‌ترین چالش آن است که، این قیاس، قیاس مع‌الفارق است. قاضی عبدالجبار گرچه در بحث ارتباط ذات خداوند با صفات او، هیچ گونه تمایزی میان ذات با صفات خداوند قائل نشده و صفات را اعتبارات ذهنی دانسته، که نه حقیقتی در ذات دارند، و نه هم متمایز از ذات‌اند، بلکه صفات را خود ذات دانسته، چالش مهم دیدگاه وی این است که طرح این دیدگاه از جانب وی، ناشی از ناتوانی او در تصور صحیح دیدگاه عینیت است، زیرا لازمه دیدگاه وی آن است که ما خداوند را موجودی ممکن و محدود فرض کنیم که فاقد صفات کمالی است، درحالی‌که خدای متعال واجد صفات کمالی است.

کلیدواژه‌ها

• وجودشناسی صفات
• رابطه صفات با ذات
• نیابت و احوال
• عینیت
• قاضی عبدالجبار همدانی

عنوان مقاله [English]

A Study and Critique of the Viewpoint of Qāḍī ʿAbdul Jabbār Muʿtazilī on the Ontology of Attributes and the Relationship Between Attributes and the Essence of God

نویسنده [English]

• Sayyid Ḥassan Ḥusaynī

Assistant Professor, Department of Islamic Studies (Maʿārif), University of Birjand, Birjand, Iran.

چکیده [English]

   The ontology of God’s attributes and the relationship between His Attributes and His Essence is one of the oldest debates in theological and doctrinal discussions and is one of the most important and controversial issues. Since Qāḍī ʿAbdul Jabbār Muʿtazilī (Arabic: قاضی عبدالجَبّار مُعْتَزلی) is one of the experts in such discussions, the present study has examined and criticized his view on this issue. The findings of the research indicate that although Qāḍī ʿAbdul Jabbār Muʿtazilī has proved the Perfect Attributes of God in the ontology of the Attributes of God, through the analogy from man to God, but this analogy faces serious criticisms and challenges and the most important challenge is that this analogy is an analogy deprived of relevance (Arabic: قیاس مَعَ الْفارِق). Although Qāḍī ʿAbdul Jabbār Muʿtazilī has not made any distinction between the Essence of God and His Attributes, and has considered the attributes as mental conceptions that have no truth in the essence, nor are they distinct from the essence, but he has considered the attributes to be the essence itself, and the important challenge of his view is that his presentation of this view is due to his inability to correctly conceive of the view of objectivity. His view is that we assume that God is a possible and limited being, who lacks perfect attributes, while God Almighty possesses perfect attributes. This is because the requirement of his view is that we assume that God is a contingent and limited being, who lacks perfect attributes, while God possesses perfect attributes (Attribute of Perfection).

کلیدواژه‌ها [English]

• Ontology of Attributes
• Relationship between Attribute and Essence
• Deputyship and modes
• Objectivity
• Qāḍī ʿAbdul Jabbār Hamidānī