بررسی احتمال پیامبری حیّ بن یقظان در اندیشۀ شیخ صدوق

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

چکیده

داستان حیّ بن یقظان، توسط دانشمندان علوم اسلامی و بیشتر، عارفان و حکیمان مطرح شده است که برخی از معارف را بر آن استوار ساختند. قهرمان داستان، تنها از طریق تعقّل، قدم‌‌به‌‌قدم به اسرار عالم پی می‌برد و در نهایت آنچه را یافته با دین قومی دیگر هماهنگ می‌بیند. به‌خلاف عارفان و حکیمان، برخی از محدثّان و متکلّمان معتقدند چنانچه بر فرض، فردی بدون بهره­گیری از ارشاد و راهنمایی دیگران و در محیطی به دور از همه انسان­ها پرورش یابد، اگر بتواند خدا را با عقل و فطرت دریابد، چنین شخصی، حجّت خداست. آنچه در تمثیل مطرح می­گردد شخصی با این شرایط را حجّت باطن معرفی می­کند. در مقابل، شیخ صدوق نه تنها با اصل این تمثیل و افسانه موافق نیست، بلکه از بررسی آثاری که نزدیک به این مفهوم دارد، چنین برمی­آید که اگر چنین احتمالی با این مبانی مورد پذیرش قرار گیرد آن شخص هر که باشد حجّت ظاهری ـ‌یعنی پیامبر در ظاهرـ خواهد بود نه حجّت باطنی. پژوهشِ حاضر به شیوۀ توصیفی، تحلیلی به دنبال اثبات اعتقاد شیخ صدوق به وجود شخص خاص یا افسانۀ حیّ بن یقظان نیست، بلکه درصدد دستیابی به آن است که وی، چگونه و با چه مبنایی شخصیتی مانند حیّ بن یقظان را حجّت خدا و پیامبر می­داند. یافته­های پژوهش حکایت از آن دارد که مبنای خالی نبودن زمین از حجت خدا و نیز اعتبار روش عقلی در شناخت خداوند، احتمالِ حجّت خدا بودن با شرایطی همچون شرایط حیّ بن یقظان در اندیشۀ شیخ صدوق قابل اثبات و امری ممکن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Probability of The Prophethood of Hayyi ibn Yaqzan in the viewpoint of Sheikh Saduq

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohsen Musavi 1
  • Seyyede Farnaz Ettehad 2
1 Assistant professor at faculty of theology and Islamic teachings, Mazandaran University.
2 PHD student of Quranic and Hadith knowledge, Mazandaran University.
چکیده [English]

The story of Hayyi ibn Yaqzan has been mentioned by Islamic scholars and more by mystics and philosophers, and some teachings were based on it. The hero of the story discovers the secrets of the world step by step only through reasoning and finally sees what he finds in harmony with the religion of another nation. Unlike mystics and philosophers, some scholars of Hadith and theologians believe that if a person is brought up without benefiting from the guidance of others in an environment far from all humans, if he can find God with his intellect and nature, such a person is the authority (Hujjah) of God. What is presented in the allegory introduces a person with these conditions as inward Proof. On the other hand, Sheikh Saduq not only does not agree with this fictious allegory, but from his works that are close to this concept, it appears that if such a possibility is accepted, whoever that person is will be an outward authority (apparent prophet) and not an inward authority. This article, which has been done with a descriptive and analytical method, is not trying to prove that Sheikh Saduq was believing in the existence of the special person or the myth of Hayyi ibn Yaqzan, but it aims to find out how and on what basis Sheikh Saduq considers a character like Hayyi ibn Yaqzan to be the authority of God and the Prophet. The findings of the research indicate that the basis of "the earth is not empty of God's authority " as well as "the validity of the rational method in knowing God" make it possible to prove the possibility of being a person like Hayyi ibn Yaqzan the authority of God in the viewpoint of Sheikh Saduq.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hayyi ibn Yaqzan
  • Sheikh Saduq
  • authority of God
  • Rational method
  • قرآن کریم

    • ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1379)، ماجراهای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: انتشارات طرح نو.
    • ابن ندیم، ابوالفرج(1417)، الفهرست، بیروت: دارالمعرفه.
    • ابن بابویه، محمد بن علی(1404)،عیون أخبار الرضاG، تحقیق: حسین اعلمی، بیروت: مؤسسّه اعلمی.
    • ـــــــــــــــــــــــــــ(1404)، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسّه نشر اسلامی.
    • ـــــــــــــــــــــــــــ (1395)، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی­اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.
    • ـــــــــــــــــــــــــــ (1398)، التوحید(للصدوق)، تحقیق: هاشم حسینی، قم: جامعه مدرّسین.
    • ـــــــــــــــــــــــــــ (1386)، علل الشرائع فی العلل و الاحکام و الاسباب، نجف: مکتبه حیدریه.
    • بحرانی، ابن میثم(1406)، قواعد المرام فی علم الکلام، قم: مکتبة آیت اللّه مرعشی نجفی.
    • جان­احمدی، فاطمه(1390)، «حمید الدین کرمانی و باز اندیشی تئوری امامت اسماعیلیه»، اندیشه نوین دینی، ش26.
    • حلّی، حسن بن یوسف(1430ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه.
    • شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان(1413)، اوائل المقالات، قم: کنگره شیخ مفید.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1413)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم: کنگره شیخ مفید.
    • صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم(1361)، تفسیر القرآن الکریم(صدرا)، قم: بیدار.
    • طالقانى، محمود(1362)،پرتوى از قرآن، تهران: شرکت سهامى انتشار.
    • طبرسی، فضل بن حسن(1390)، إعلام الورى بأعلام الهدى، تهران: اسلامیه‏.
    • کراجکی، محمد بن علی(1410ق)، کنزالفوائد، قم: دارالذخائر
    • کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب،(1407)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    • مازندرانی، محمد صالح(1382)،شرح الکافی- الأصول و الروضة(للمولى صالح المازندرانی)، تحقیق: ابوالحسن شعرانی، تهران: المکتبة الإسلامیة.
    • مجلسی، محمدباقر(1430)، بحارالانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
    • محمودی، صادق(1388)، خاستگاه و جایگاه پیامبر، قم: دانشکده اصول الدین.
    • مکدرموت، مارتین(1363)، اندیشه­های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران.
    • نجاشی، احمد بن علی(1365)، رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه‏.