راهبرد برهانی امام علی (علیه‌السلام) در پاسخ‌ گویی به شبهات کلامی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه علوم قرآنی، پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم

چکیده

پاسخگویی به شبهات، راهبردهایی دارد که بدون توجه به آن‌ها، پاسخ ناکافی و چه بسا نادرست است. ائمه: نه تنها در تبیین معارف الهی، بلکه در ارائه راهبردها نیز الگو هستند؛ ازاین‌رو شناخت راهبردهای آنان در مواجهه با شبهات اهمیت و اولویت دارد. در بین معصومان:، حضرت علی7 مواجهه بیشتری با شبهات داشته‌اند، ازاین‌رو، کشف راهبردهای آن حضرت در مواجهه با شبهات، اولویت افزون‌تری دارد. با تبیین راهبردهای یاد شده، علاوه بر کشف پیشینه شبهات، افق ها و راهبردهای جدیدی برای پاسخگویی هویدا خواهد شد. مسئله پژوهش، کشف راهبردهای روشی حضرت علی7 در پاسخگویی به شبهات کلامی و فرضیه تحقیق، امکان دستیابی به راهبردهای یاد شده است. این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی با استخراج روایات کلامی امام علی7 و تبیین و تحلیلِ صورت و مواد برهانی احادیث تدوین شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین راهبرد آن حضرت هنگام پاسخگویی به شبهات، راهبرد برهانی است. آن حضرت از حیث صورتِ برهان، در غالب موارد از «برهان إنیّ» و تنها در مواجهه با دانشمندان از «برهان لمّی» استفاده کرده‌اند. از حیث مواد برهان، در شبهات مربوط به مبدأ شناسی از اولیات و محسوسات، در شبهات راهنماشناسی از تجربیات، در مباحث درون دینی از متواترات و در شبهات فقهی از حدسیات و در شبهات اخلاقی از فطریات استفاده کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imam Ali (peace be upon) Rational Strategy in Response to Theological Criticism

نویسنده [English]

  • mohammad ali mohammadi
Department of Quranic Sciences, Research Institute of Quranic Culture and Education, Institute of Islamic Sciences and Culture, Qom, Iran
چکیده [English]

Responding to criticisms has different strategies that without consideration, the response may not be complete or even become incorrect. The Infallible Imams are not only the role models in explaining the divine teachings, but they are also the role models in elucidating the strategies as well. Hence, understanding their strategies in responding to criticisms becomes important with high priority. Among the Infallibles, Imam Ali (peace be upon), had the most interactions with criticisms and doubts. Hence, exploring his strategies in interaction with criticisms and doubts gains more of importance. Through explaining these strategies not only the background of questions will be discovered, rather new strategies and horizons of responding will be revealed as well. The main topic of this research is discovering Imam Ali (peace be upon) methodical strategies in responding to theological criticism, and hypothesis is the possibility of reaching such strategies. This research has been conducted by a descriptive-analytical approach by extracting theological narrations of Imam Ali (peace be upon), and explanation and analysis of their premises. The results indicate that the most important strategy of the Imam in response to doubts and criticism was a rational approach. Imam used a posteriori argument for most parts and only used the priori argument when he was facing the scholars. Imam used tangible and self-evident data in regards to questions of origin, empirical premises in regards to guidance, data acquired by transmission in regards to inner religious topics, conjectures and intuitive data in regards to jurisprudential questions, and priori data in regards to ethical questions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (peace be upon)
  • Criticisms
  • Priori Argument
  • Posteriori Argument
  • قرآن کریم

    نهج البلاغه

    • ابن ابى الحدید، عبدالحمید بن‌ هبةالله‌(1404ق)، شرح نهج البلاغه، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى قم.
    • ابن سینا، حسین(١۴٠٢ ه‍ ق)، الاشارات و التنبیهات، با شرح نصیر الدین طوسى، چ2، [بی‌جا]: دفتر نشر الکتاب.
    • ابن سینا، حسین(1364)، النجاة من الغرق فی بحرالضلالات، تهران: محمدتقی دانش پژوه.
    • ابن عاشور، محمد بن طاهر(بى‏تا)، التحریر و التنویر، چ2، تونس: الدار التونسیه للنشر.
    • ابن‌فارس، احمد(1991م)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق و ضبط عبدالسلام هارون، چ1، بیروت: دارالجلیل.
    • امینی، عبدالحسین(1416ق)، الغدیر، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
    • ایجی، علی بن محمد جرجانی(بی‌تا)، شرح المواقف، قم: الرضی.
    • آمدی، عبدالواحد بن‌ محمد(1366)، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، تحقیق مصطفی درایتی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    • حر عاملی، محمدبن حسن(1418ق)، الفصول المهمة فی أصول الأئمه، به کوشش قائینی، قم: معارف اسلامی امام رضا7.
    • حرانی، حسن بن شعبه(1404ق)، تحف العقول، به کوشش على‏اکبر غفارى، دوم، قم: نشر اسلامى.
    • دهخدا، علی اکبر(1377)، لغت نامه، تهران: مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران.
    • رمضانی، حسن(1389)، دائرة المعارف قرآن کریم، مقاله برهان، قم: مؤسسه بوستان کتاب.،
    • سایس، محمد علی(1433ق)، تفسیر آیات الأحکام، تحقیق: سویدان ناجی ابراهیم، بیروت: مکتبة العصریه.
    • سبحانی تبریزی، جعفر(1413ق)، مفاهیم القرآن، قم: موسسه امام صادق محمدتقی دانش پژوه.
    • شهرزوری، شمس‌الدین(1383)، رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیة، مقدمه و تصحیح و تحقیق از دکتر نجفقلى حبیبى‏، چ1، تهران: موسسه حکمت و فلسفه ایران‏.‏
    • ـــــــــــــــــــ(1398ق)، التوحید، قم: انتشارات جامعه مدرسین قم.
    • ـــــــــــــــــــ(1378ق)، عیون أخبار الرضا7، تهران: جهان.
    • ــــــــــــــــــــ(1389)، التوحید، ترجمه یعقوب جعفری، قم: نسیم کوثر.
    • طباطبایى، سید محمد حسین(1417ق)، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • طبرسی، احمد بن علی(1386ق)، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مصحح: محمدباقر موسوی خرسان، مشهد مقدس: نشر المرتضی.
    • طریحی، فخرالدین(1375)، مجمع البحرین، به کوشش الحسینی، تهران: نشر مرتضوی.
    • علامه حلی، حسن بن یوسف(1416ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح: حسن‏زاده آملى، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    • فرات کوفی، ‏فرات بن ابراهیم(1410ق)، تفسیر فرات، یک جلد، قم: مؤسسه چاپ و نشر.
    • کلینی، محمد بن یعقوب(1342)، الکافی، حاشیه‌نویس: ابوالحسن شعرانی، مصحح: علی اکبرغفاری، تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
    • گروه نویسندگان(1362)، دانشنامه جهان اسلام، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.
    • مجلسی، محمد باقر(1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    • محدث نورى، حسین(1408ق) مستدرک الوسائل، قم: مؤسسه آل البیت:.
    • محمدی، محمدعلی(1394)، اعجاز قرآن با گرایش شبهه پژوهی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    • مظفر،محمد رضا(1421ق)، المنطق‏، به کوشش رحمت‏الله رحمتى، اول، قم: مؤسسة النشر الاسلامى.
    • نجاشی، احمد بن على نجاشى(1407ق)، رجال النجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین قم.
    • نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد(1363)، شرح اشارات، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی;.
    • هاشم پور، آی سودا و عبدالعلی شکر(1397)، «قالب‌های منطقی استدلال علی7 در جانشینی خود از منظر نهج البلاغه» فصلنامه پژوهش‌های نهج البلاغه، س17، ش5.

    هاشمی رفسنجانی و دیگران(1373)، تفسیر راهنما، چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.