بررسی تحلیلی نقش ادراکات اعتباری در فرایند عمل از منظر علامه طباطبایی (ره)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه کلام، مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان، جامعه المصطفی (ص) العالمیه، قم، ایران

2 طلبه سطح عالی، مدرسه فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام، قم، ایران(نویسنده مسئول).

3 طلبه سطح عالی، مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی، قم، ایران.

چکیده

مشهور فلاسفۀ مسلمان، صدور فعل اختیاری انسان را فرایندی چندمرحله‌ای دانسته و هر مرحله را یک «مبدأ» می‌نامند. این مراحل اجمالاً عبارت‌اند از: مبدأ علمی، مبدأ شوقی، مبدأ عملی. علامه طباطبایی (ره) معتقد است که صدور فعل اختیاری به صرف این مبادی ضروری نمی‌شود، بلکه نوع خاصی از ادراک و اذعان لازم است تا صدور فعل از انسان ضرورت یابد. ایشان نام این سنخ از ادراکات را «ادراکات اعتباری»، «آراء اعتباری»، یا «علوم عملی» نهاده‌اند. این مقاله، به هدف پاسخ به این سؤال که از نظر علامه (ره)، ادراک اعتباری دقیقاً در چه مرحله‌ای از فرایند عمل قرار داشته و چه نسبتی با صدور فعل اختیاری دارد، با روش تحلیلی-توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای سامان یافته است. در راستای تحلیل جانمایی دقیق ادراک اعتباری در مبادی عمل از نظر ایشان، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد برخی از عبارات علامه (ره) چنین دلالت می‌کند که ایشان ادراک اعتباری را مؤخر از مبدأ شوقی و به‎نحوی متأثر از آن می‌داند، درحالی‎که از برخی عبارات دیگر می‌توان برداشت کرد که ادراک اعتباری، جزء اخیر مبدأ علمی و مقدم بر مبدأ شوقی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analytical Study of the Role of Idrākāt Iʿtibārī (Fictitious Perceptions) in the Process of Action from the Perspective of ʿAllāmah Ṭabāṭabāʾī

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Afsharpoorr 1
  • Muhammad Hossein Omoomi Omoomi 2
  • Mohammad Taha Mazandarani 3
1 Assistant Professor, Department of Theology, Higher Education Complex of Wisdom and Religious Studies, Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
2 High-Level Islamic Seminarian School, Imam Muhammad Baqir Jurisprudence Islamic Seminary School, Qom, Iran(Corresponding Author).
3 Institute of jurisprudence and Islamic sciences. Qom, Iran.
چکیده [English]

Prominent Muslim philosophers represent the appearance of voluntary human action as a multi-stage process, with each stage referred to as a “origin” (mabdaʾ or origination). These stages, in summary, are: the mabdaʾ ʿilmī (cognitive origin), the mabdaʾ shawqī (desiring origin), and the mabdaʾ ʿamalī (practical origin). ʿAllāmah Ṭabāṭabāʾī argues that the appearance of voluntary action does not necessarily occur solely through these origins. Rather, a specific type of perception and acknowledgment is required to make the appearance of action necessary for a human being. He terms this category of perceptions as Idrākāt Iʿtibārī (fictitious perceptions), Ārāʾ Iʿtibārī (fictitious opinions), or ʿUlūm ʿAmalī (practical perceptions). This article, aiming to answer the question of where Idrāk Iʿtibārī (fictitious perception) precisely fits within the process of action according to ʿAllāmah and how it relates to the appearance of voluntary action, is structured using an analytical-descriptive method and relies on library resources. In analyzing the precise placement of Idrāk Iʿtibārī within the origins of action according to ʿAllāmah, the findings of the study indicate that some of his statements suggest that he considers Idrāk Iʿtibārī to follow the mabdaʾ shawqī and, in a way, to be influenced by it. However, other statements imply that Idrāk Iʿtibārī is part of the latter stage of the mabdaʾ ʿilmī and precedes the mabdaʾ shawqī.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Idrāk Iʿtibārī (fictitious perception)
  • Mabādī Fiʿl Ikhtiyārī (principles of voluntary action)
  • process of action
  • philosophy of action
  • ʿAllāmah Ṭabāṭabāʾī
ابن‎سینا، حسین. (۱۳۷۵). النفس من کتاب الشفاء. قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
پیش‌قدم، غلامرضا، ایروانی، جواد، و خرقانی، حسن. (۱۳۹۶). واکاوی مفاد باید عمومی و پیامدهای آن در نظریه اعتباریات علامه طباطبایی. پژوهشنامۀ کلام، (7)، ۴۹-۷۲.
حسنی، حمیدرضا، و موسوی، هادی. (۱۴۰۰). انسان‌کنش‌شناسی اعتباری به مثابه ظرفیت‌شناسی مبانی انسان‌شناختی علامه طباطبایی و عالمان علم اصول برای علوم انسانی. قم: سبحان.
خسروپناه، عبدالحسین، و عاشوری، مهدی. (۱۴۰۱). انسان‌شناسی نوصدرایی و علوم انسانی. تهران: آفتاب توسعه.
ذاکری، مهدی. (۱۳۹۵). درآمدی بر فلسفه عمل. قم: فرهنگ.
طباطبایی، محمدحسین. (۱۳۹۰ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج ۲). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طباطبایی، محمدحسین. (۱۴۱۶ق). نهایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طباطبایی، محمدحسین. (۱۴۲۸ق). مجموعة رسائل العلامة الطباطبائى. قم: باقیات.
غروی اصفهانی، محمدحسین. (۱۴۲۹ق). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. بیروت: موسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۴). مجموعه آثار استاد شهید مطهری (ج ۱۳، نقدی بر مارکسیسم). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۴). مجموعه آثار استاد شهید مطهری (ج ۵، شرح منظومه). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۴). مجموعه آثار استاد شهید مطهری (ج ۶، اصول فلسفه و روش رئالیسم). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۴). مجموعه آثار استاد شهید مطهری (ج ۷، درس‌های الهیات شفا). تهران: صدرا.
نقوی، زهرا، و اکبریان، رضا. (۱۴۰۱). واکاوی فعل اختیاری و چگونگی تکوّن آن در اندیشه علامه طباطبایی. پژوهشنامۀ کلام، (16)، ۱۱۵-۱۳۹.