سرشت انسان از دیدگاه ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران(نویسنده مسئول)

2 محمدکاظم فرقانی، دانشیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، ایران.

چکیده

در آثار ملاصدرا، چهار دیدگاه متفاوت دربارۀ سرشت انسان مشاهده می‌شود. انسان، در برخی از عبارات، نیک‌سرشت و در برخی دیگر بدسرشت معرفی شده است. صدرا بر اساس نظریۀ لوح سفید، در برخی موارد، به بالقوه بودن انسان از نظر نیکی و بدی قائل است که در مرحلۀ بعد، نیکی یا بدی او فعلیت می‌یابد. دیدگاه چهارم صدرا این است که انسان‌ها از سرشتی واحد برخوردار نیستند، بلکه هر فرد سرشت ویژۀ خود را داراست. پژوهش حاضر، با تأسی به طریقۀ صدرالمتألهین در جمع آرای متشتت پیشینیان و نهایتاً بیان دیدگاه خاص طبق نظام فلسفی خویش، تلاش می‌کند تا با ارائۀ تفسیری مرتبط و مناسب، همۀ اقوال او در این زمینه را تبیین کرده و نظریه‌ای واحد در این مسئله ارائه نماید که مبتنی بر مبانی فلسفۀ صدرایی است. در این تحقیق که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، برای نخستین‌بار نشان داده می‌شود که ملاصدرا در مسئلۀ فطرت، دیدگاه چهارمی را اتخاذ کرده و این دیدگاه او از سازگاری بیشتری با مبانی فلسفی‌اش برخوردار است. افزون بر آن، می‌توان گفت این دیدگاه، جامع سایر دیدگاه‌های وی در مسئلۀ فطرت نیز می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Human Nature from the Perspective of Mulla Sadra

نویسندگان [English]

  • Eisa Mohammadinia 1
  • Mohammad Kazem Forghani 2
1 Assistant Professor pf Islamic Philosophy and theology, university of Mazandaran(Corresponding Author).
2 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Four distinct perspectives on the nature of humankind can be observed in Mullā Ṣadrā’s works. In some passages, human beings are portrayed as having a good nature; in others, they are presented as having a bad nature. Based on the theory of Tabula rasa (blank state), Ṣadrā, in some instances, believes in the potential of humans for both good and evil, which becomes actualized later. Ṣadrā’s fourth view is that humans do not possess a unified nature; each individual has a unique nature (Fiṭrah). The present research, following Ṣadr al-Mutaʾallihīn’s method of synthesizing disparate views of predecessors and ultimately expressing a specific view according to his philosophical system, seeks to explain all his statements in this regard by providing a relevant and appropriate interpretation, and to present a unified theory on this issue based on the principles of Ṣadrian philosophy. This research, conducted using a descriptive-analytical method, demonstrates for the first time that Mullā Ṣadrā adopted a fourth view on the issue of Fiṭrah and that this view is more consistent with his philosophical foundations and it can be said that this view is comprehensive of his other views on the issue of Fiṭrah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mullā Ṣadrā
  • human nature
  • good nature
  • bad nature
  • Fiṭrah
قرآن کریم.
آربلاستر، آنتونی. (۱۳۷۷). ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب (عباس مخبر، مترجم). تهران: نشر مرکز.
آشتیانی، جلال الدین. (۱۳۸۱). شرح بر زاد المسافر. قم: بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
توماس، هنری. (۱۳۸۶). بزرگان فلسفه (فریدون بدره‌ای، مترجم). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
خندان، علی‌اصغر. (۱۳۸۳). ادراکات فطری در آثار شهید مطهری، دکارت، لاک و چامسکی. قم: کتاب طه.
شفیعی، احمد، حاجی‌زاده، عبدالله، و سلگی، محسن. (۱۳۹۰). صورت‌پردازی مفهوم انسان و چگونگی تاثیر آن بر اندیشه سیاسی؛ هابز و جوادی آملی. انسان‌پژوهی دینی، (26).
عبودیت، عبدالرسول. (۱۳۸۸). نظام حکمت صدرایی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها؛ قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره).
غفوری‌نژاد، محمد. (۱۳۸۹). تطور تاریخی نظریه فطرت در فلسفه و عرفان اسلامی (رساله دکتری در رشته فلسفه و کلام اسلامی). تهران: دانشکده الهیات دانشگاه تهران.
کرچ، دیوید، داس، ریچارد، فیلد، کراچ و ال. بلاکی، و اجرتون. (۱۳۴۷). فرد در اجتماع (محمود صناعی، مترجم). تهران: زوار.
لاک، جان. (۱۳۸۱). جستاری در فهم بشر (تلخیص پرینگل پتیسون، صادق رضازاده شفق، مترجم). تهران: شفیعی.
مطهری، مرتضی. (بی‌تا). مجموعه آثار استاد مطهری (نسخه الکترونیکی) (جلدهای ۲، ۳، ۶ و ۱۳). قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
ملاصدرا. (۱۳۵۴). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا. (۱۳۶۰). أسرار الآیات و أنوار البیّنات. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا. (۱۳۶۳). مفاتیح الغیب. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی و انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران و موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ملاصدرا. (۱۳۶۶). تفسیر القرآن الکریم (ج ۱-۷). قم: بیدار.
ملاصدرا. (۱۳۷۸). المظاهر الالهیّة فی أسرار العلوم الکمالیّة. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا. (۱۴۱۷ق). الشواهد الربوبیّة فی المناهج السلوکیّة (مقدمه عربی). بیروت: مؤسسه التاریخ العربیّ.
ملاصدرا. (۱۴۲۰ق). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین. تهران: حکمت.
ملاصدرا. (۱۴۲۲ق). شرح الهدایة الأثیریّة. بیروت: مؤسسه التاریخ العربیّ.
ملاصدرا. (۱۹۸۱). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیّة الأربعة (ج ۱-۹). بیروت: دار إحیاء التراث.