ارزیابی نظریه جابری در تغییر عصریِ گفتمان قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه دروس عمومی و معارف دانشگاه بناب

2 دانش آموخته مدرسی معارف اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران

3 دانش آموخته دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه قم.

چکیده

محمد عابد جابری، یکی از نوگرایان معاصر عرب است که با تأثیرپذیری از اندیشمندان فرانسوی و با تکیه بر روش­های نوین پژوهشی، به ویژه در حوزه معرفت­شناسی، به انتقاد از متون اسلامی، از جمله قرآن پرداخته است. با توجه به آسیب­هایی که رویکرد انتقادی وی درباره قرآن دارد، تحقیق پیش رو بر آن شد تا با روش توصیفی، تحلیلی به تبیین و نقد مبانی و دیدگاه­های وی درباره تغییر عصریِ گفتمان قرآن بپردازد. طبق بررسی انجام شده، دیدگاه­های جابری در دو حوزه مبانی و دیدگاه عبارت‌اند از: 1. بین متون غیر هم عصر، گسست معرفتی وجود دارد؛ 2. لازم است، با قرار دادن هر متن در بستر تاریخی خود، به کشف ساختار اجتماعی و سیاسی مولّدِ گفتمان آن متن و در نهایت به قرائت انتقادی از گفتمان آن اهتمام ورزید؛ 3. قرآن به حسب شرایط محیطی جامعه عرب نازل شده است؛ 4. مفاهیم و اندیشه­های قرآن بر اساس عرف عام و عربی فهم می‌شود؛ 4. احکام قرآن با گذر زمان قابل تغییرند. مبانی و دیدگاه­های مذکور از جهاتِ عدم قطعیت وجود گسست در ساختارهای معرفتی، هم­نوایی با اندیشه‌های جبرگرایانه، اتکا به پیش‌فرض­های اومانیسمی، عدم تأثیرپذیری قرآن از شرایط محیطی به رغم توجه به آن، اشتمال قرآن بر مفاهیم و اندیشه­هایی نو و بدیع و دایر مدار مصلحت و حکمت بودن احکام قرآن در همه اعصار نقد می­شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Jabri's theory in contemporary change of Quran discourse

نویسندگان [English]

  • mohammad dargahzade 1
  • safar nasirian 2
  • omid omidian 3
1 Assistant Professor, Department of General Courses and Education, University of Bonab
2 Graduate of the Faculty of Islamic Education, Farabi Campus, University of Tehran
3 Doctorate graduate of Islamic Studies, Qom University
چکیده [English]

Mohammad Abed Jaberi is one of the contemporary Arab modernists who criticized Islamic texts, including the Quran, with the influence of French thinkers and relying on modern research methods, especially in the field of epistemology. Due to the damage caused by his critical approach to the Qur'an, the present research was conducted to explain and criticize his principles and views on the contemporary change of the Qur'an's discourse with a descriptive and analytical method. According to the survey, Jabri's views in the two areas of basics and views are: There is an epistemological gap between non-contemporary texts; It is necessary, by placing each text in its historical context, to discover the social and political structure that generates the discourse of that text and finally to read critically of that discourse; The Quran was revealed according to the environmental conditions of the Arab society; The concepts and thoughts of the Qur'an are understood based on common and Arabic customs; The rules of the Quran can be changed with the passage of time. The above principles and views from the aspects of the uncertainty of the existence of a break in epistemic structures; Consistency with deterministic ideas, relying on humanistic assumptions, the lack of influence of the Quran on environmental conditions despite paying attention to it, the inclusion of the Quran on new and novel concepts and ideas, and the expediency and wisdom of the Quran's rulings in All ages are criticized.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'an
  • discourse
  • language
  • common practice
  • coercion
  • قرآن کریم

    • جکسون، روی و دیگران(1391)، فلسفه علم(از کتاب فهم فلسفه)، ترجمه منصور نصیری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    • ابن قیم(1975)، اغاثة اللهفان، بیروت: دار المعرفة.
    • ابی‌نادر، نایله(2008)، التراث و المنهج بین ارکون و الجابری، بیروت: الشبکه العربیه للابحاث و النشر.
    • جابری، محمد عابد(1379)، «تبیین ساختار عقل عربی در گفتگو با محمد عابدالجابری»، ترجمه محمدتقی کرمی، نقد و نظر، ش 23 و 24، ص 446-399.
    • عبداللطیف، کمال(2002)، نقد العقل ام عقل التوافق، لاذقیه: دارالحوار.
    • صادقی، رضا(1394)، آشنایی با فلسفه علم معاصر، تهران: سمت.
    • جابری، محمد عابد(1991) ، التراث و الحداثه: دراسات و مناقشات، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
    • ـــــــــــــــــــــ(1993)، بنیة العقل العربی: دراسة تحلیلیة نقدیة لنظم المعرفة فی الثقافة العربیة، نقد العقل العربی، بیروت، مرکز دراسات الوحده العربیه.
    • ـــــــــــــــــــــ(1994)، مدخل إلی فلسفه العلوم، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیه.
    • ـــــــــــــــــــــ(1999)، الخطاب العربی المعاصر: دراسة تحلیلیة نقدیه، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیه.
    • ــــــــــــــــــــــ(2004)، الاسلام و الحداثه و الاجتماع السیاسی، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
    • ــــــــــــــــــــــ(2013)، مدخل الی القرآن الکریم فی التعریف بالقرآن، چ4، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیه.
    • ــــــــــــــــــــــ(2008)، فهم القرآن الحکیم؛ التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
    • هال، استیوئرت(1393)، معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی، ترجمه احمد گل محمدی، تهران: نی.
    • شبدینی پاشاکی، محمد و دیگران(1395)، گفتمان‌های دینی، شیوه­ها و ابزارها، قم: زمزم هدایت.
    • دارمى، عبدالله بن عبدالرحمن(1421)، مسند الدارمی المعروف بسنن الدارمی، ریاض: دار المغنی.
    • دامن پاک مقدم، ناهید(1380)، بررسى نظریه عرفى بودن زبان قرآن، تهران، نشر تاریخ وفرهنگ.
    • رضایی اصفهانی، محمدعلی(1387)، منطق تفسیر قرآن. قم: جامعة المصطفی` العالمیه.
    • سلامی، زهرا، سید محمدعلی ایازی و مهرداد عباسی(1398)، «رویکرد تاریخی‌نگری محمد عابد جابری در فهم قرآن؛ لوازم و دلالت‌ها»، علوم قرآن و حدیث، ش103، ص 134-113.
    • طباطبایى، سید محمدحسین(1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    • علی اکبرزاده، حامد و مصطفی سلطانی(1394)، «محمد ارکون و کاربست پساساختارگرایی در نقد عقل اسلامی»، پژوهش‌های معرفت شناختی، ش10، ص 143-118.
    • علی­زهره، احمد(2009)، العقل العربی بنیه و بناء، دراسة نقدیه لمشروع الجابری، دمشق: دارالعراب.
    • فقهی‌زاده، عبدالهادی، محمد هادی امین ناجی و محمد تقی قادری(1397)، «مبانی تفسیری محمد عابد الجابری در «مدخل الی القرآن الکریم» و «فهم القرآن الحکیم؛ التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول»»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، ش12، ص 152-135.
    • مالکی، محمد(1394)، «بازخوانی سنت و روش­شناسی آن در اندیشه‌های محمد عابدالجابری»، سیاست، ش7، ص 46-35.
    • منصورزاده، محمدباقر و زهرا مسعود(1396)، «بررسی مبانی اندیشه­های سیاسی در میان نومعتزلیان با تأکید بر آرای نصر حامد ابوزید»، فصلنامه سیاست، ش13، ص 50-37.
    • مهدوی‌راد، محمدعلی(1391)، «قصه‌های قرآن در نگاه محمد عابد الجابری»، آموزه‌های قرآن، ش15، ص100-73.
    • میری، سید محسن(1389)، «تحلیل و بررسی عقل عربی از منظر محمد عابد الجابری»، اسراء، ش 4، ص 126-105.
    • میرزازاده، فرامرز(1396)، «تاریخ گرایی و ساختارگرایی در اندیشه محمد عابد جابری: بررسی و نقد»، فصلنامه سیاست، دوره 47، ش 1، ص 256-239.
    • میلز، سارا(1388)، گفتمان، ترجمه فتاح محمدی، زنجان، هزاره سوم.
    • نورى، حسین بن محمدتقى(1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیتD‏.
    • واعظی، احمد(1390)، نظریه تفسیر متن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • وصفی، محمدرضا(۱۳۸۷)، نومعتزلیان؛ گفتگوی انتقادی با نصر حامد ابوزید، عابد الجابری، حسن حنفی و محمد ارکون، تهران: نگاه معاصر.
    • هریس، روی(1381)، زبان سوسور و ویتگنشتاین، ترجمه اسماعیل فقیه، تهران: نشر مرکز.