بررسی تطبیقی اجتهاد پیامبر(ص) از دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی، فخر رازی و علامه حلی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فقه و اصول جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان

2 استادیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

3 استادیار گروه فقه و اصول جامعه المصطفی العالمیه خراسان

چکیده

یکى از مباحث مهمی کلامی، اجتهاد پیامبر اکرم` است. که ثمراتی کلامی فروان دارد یکی از ثمرات شاخص آن حوزه نصب امام توسط پیامبر اکرم است. آیا حضرت از پیش خود بدون وحی اظهار نظر می‌کردند؟ دیدگاه های مختلفی از سوی متکلمان ارائه شده است. این نوشتار به روش توصیفی، تحلیلی به بررسی تطبیقی موضع سه اندیشمند شاخص از سه مکتب شیعی، اشعری و معتزلی می‌پردازد. علامه حلی از متکلمان شیعه و فخر رازی از متکلمان اشعری وقوع اجتهاد از سوى پیامبراکرم` را در فرض فقدان وحی نفى کرده‏اند. در مقابل، قاضی عبدالجبار معتزلی، به اجتهاد پیامبر در موارد فقدان وحی معتقد شده است. به نظر نویسنده، روشن نبودن مراد از اجتهاد و حوزه آن، و عدم توجه به مرزدانش و علم پیامبر` با اجتهاد مصطلح، باعث شده است که در این زمینه دیدگاه‏های متفاوتی از طرف اعلام ثلاثه ارائه شود. از این رو، نویسنده در این نوشتار تلاش کرده است تا با توضیح مراد اجتهاد و تعیین دانش و منبع دانش پیامبر` که سبب اختلاف در اجتهاد آن حضرت گردیده است را مشخص کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Prophet's Ijtihad from the Perspective of Qadi Abdul Jabbar Mu’tazili, Fakhr Razi and Allamah Helli

نویسندگان [English]

  • Seyyed Abdulhamid Musavi 1
  • Mohammad Hadi Abdkhodaei 2
  • Mortaza Nowruzi 3
1 Department of Jurisprudence and Basics of Jurisprudence of Al-Mustafa International University, Khorasan
2 Assistant Professor of Philosophy and Islamic Theology, Ferdowsi University of Mashhad
3 Assistant Professor of Jurisprudence and Basics of Jurisprudence of Al-Mustafa International University, Khorasan
چکیده [English]

One of the important theological topics is the ijtihad of the Holy Prophet (PBUH), which has many theological results, one of the significant results is the appointment of Imam by the Holy Prophet (PBUH). Did the Prophet comment beforehand without revelation? Different views have been presented by theologians. This article studies comparatively with a descriptive-analytical method the position of three prominent thinkers from three schools: Shiite, Ash'arite and Mu'tazilite. Allamah Helli, a Shiite theologian, and Fakhr Razi, an Ash'arite theologian, have denied the occurrence of ijtihad by the Holy Prophet (PBUH) in the conditions of lack of revelation. Qadi Abdul Jabbar Mu'tazili, on the other hand, believes in the ijtihad of the Prophet (PBUH) in the absence of revelation. According to the author, the ambiguity of the meaning of ijtihad and its scope, and the lack of attention to the boundaries of the knowledge of the Prophet (PBUH) with the term ijtihad, has led to different views in this regard by the three prominent scholars. Therefore, in this article, the author has tried to explain the meaning of ijtihad and determine the boundaries of the knowledge of the Prophet (PBUH) to determine the reason for the dispute about his ijtihad.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Prophet
  • Infallibility
  • Ijtihad of the Prophet
  • Qadi Abdul Jabbar
  • Fakhr Razi
  • Allamah Helli
  • قرآن کریم

    نهج البلاغه

    • آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین(1409)، کفایة الأصول، قم: موسسة آل البیت`.
    • آقابزرگ تهرانی، محمد محسن(1401)، توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد، قم: چاپخانه خیام.
    • بیهقی، احمد بن حسین(1344ق)، السنن الکبری، الطبعة الأولى‏، هند، حیدرآباد: مطبعة دائرة المعارف النظامیة.
    • جصاص، احمد بن علی(1405)، أحکام القرآن، تحقیق: محمد صادق، قمحاوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    • حاکم حسکانى(1411)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، چ1، تهران: مؤسسه طبع و نشر.
    • خازن، علی بن محمد(1321)، تفسیر الخازن المسمی لباب التاویل فی معانی التنزیل، مصر: دار الفکر.
    • دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن(1412)، السنن،تحقیق: حسین سلیم أسد الدارانی، ریاض: دار المغنی للنشر و التوزیع.
    • سیوطى، عبدالرحمن بن ابی‌بکر(1404)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفی.
    • شهرستانى(1364)، الملل و النحل‏، تحقیق محمد بدران، چ3، قم: الشریف الرضی‏.
    • طباطبایی، سید محمد حسین(1374)، المیزان فی تفسیر القرآن‏، ترجمه محمد باقر موسوى همدانى‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.
    • طبرسی، فضل بن حسن(1372)، مجمع البیان، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    • طبرسى، احمد بن على(1403)، ‏الإحتجاج على أهل اللجاج،‏ چ1، مشهد: نشر مرتضى‏.‏
    • علامه حلی، حسن بن یوسف(1982م)، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
    • علم الهدی، علی بن حسین(1376)، الذریعة إلى أصول الشریعة، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
    • علم الهدی، علی بن حسین(1413)، الشافی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    • غزالی، ابوحامد محمد بن محمد(1368)، المستصفى من علم الاصول، تحقیق: محمد عبدالسلام عبدالمستصفى من علم الاصول، قم: مطبعةدار الذخائر.
    • فخر رازی، محمد بن عمر(1420)، مفاتیح الغیب(التفسیر الکبیر)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    • قاضی عبدالجبار بن احمد(1325ق)، المغنی فی ابواب التوحید و العدل. تصحیح بدر الدین نعسانی‏. قم: الشریف الرضی.
    • مجلسى‏، محمدباقر(1404)، بحار الأنوار، بیروت: موسسة الوفاء: بیروت.
    • مکارم شیرازى، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامی.
    • نسائى، احمد بن على‏(1411)، السنن الکبرى، تحقیق: عبدالغفار سلیمان‏ بندارى، احمد شمس‏الدین، سید کسروى حسن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    • واعظ الحسینی، سید محمد سرور(1422)، مصباح الاصول. قم: مؤسسة احیاء آثار امام الخوئی8.