نگره و مواجهه مکتب تفکیک با تعارض ضرورت علّی و اختیار

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران

چکیده

طبق اصول فلسفی، ضرورت علّی لازمه اثبات جریان علیّت در تمام امور از باری تعالی تا اقصی موارد کائنات می­باشد. این قاعده در ظاهر با برخی مسائل مسلّم عقلی و وجدانی دچار تعارضاتی است که عمومیت و بعضاً اساس صحت این قاعده را تحت­الشعاع قرار داده است. «اختیار وجدانی» یکی از این موارد مورد شبهه در تقابل با ضرورت علّی است. در پژوهش حاضر تعارض میان قاعده ضرورت(اصل مسلّم فلسفی) و اختیار(اصل مسلّم عقلی و نقلی) با روش تحلیلی، منطقی طبق مبانی جریان فکری تفکیک(از مکاتب مخالف روش و مبانی فلسفی) مورد بررسی قرار گرفته است. از نگاه اصحاب تفکیک اساس تشخیص نسبت اصل عام علیّت با مفاهیمی چون ضرورت و اختیار، جستجوی علیّت در موطن نفس است. با مراجعه به نفس، مشخص می­شود اساساً چنین استلزامی میان علیّت و ضرورت برقرار نیست و با رهایی از این استلزام ناصواب راه برای حل مسأله اختیار گشوده خواهد شد. مکتب تفکیک ضمن نقد و ذکر تالی فاسدهای بیان فلاسفه از قدرت، اثبات حقیقت واحد قدرت و عدم تعدد آراء در آن، اثبات رابطه عرضی میان اسباب و علل با مشیّت و قضاء، و توجه به نقش فاعل مختار حین انجام فعل به عنوان معیّن فعل یا ترک، گوهر دوسویه اختیار را کلید اصلی حل معما می­داند و با پذیرش استثناء در ضرورت علّی، معلولی به نحو سالبه جزئیه؛ یعنی در خصوص افعال اختیاری، احتمال تحقق صدفه را نفی کرده و قائل شده است بدون پذیرش این استثنا در ضرورت علّی، اثبات اختیار محال است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The View of the Separatism (Tafkīk School) and its Approach to the Conflict between Causal Necessity and Free Will

نویسندگان [English]

  • Zahra Naqavi 1
  • Reza Akbaryan 2
1 PhD student in Islamic Philosophy and Theology, Tarbiyat Modarres University, Tehran, Iran
2 Professor at the Department of Philosophy and Islamic Theology, Tarbiyat Modarres University, Tehran, Iran
چکیده [English]

According to philosophical principles, causal necessity is required to prove that causality is applied in all matters, from the Most exalted Creator to the finest cases of the universe. Apparently, this rule is in conflict with some indisputable intellectual realities and intuitive knowledge, which has questioned the generality and sometimes correctness of this rule. Our intuitive knowledge of free will is one such case as opposed to causal necessity. This paper is to study the contradiction between the rule of necessity (an indisputable philosophical rule) and free will (a certain rational and scriptural rule) in logical-analytical method according to the principles of separatism (Tafkīk school of thought, which is contrary to the method and principles of philosophy). From the view point of separatists (Tafkīkies), the main factor for distinguishing connection of the general principle of causality with the concepts like necessity and free will is seeking the causality in the self. Referring to the self shows that, basically, there is no such implication between the causality and the necessity, and getting rid of this improper implication opens the way to solve the issue of free will. The school of Tafkīk while criticizing and presenting the adverse consequences of philosophers' account of power, confirmation of power's unique truth, confirmation of latitudinal relation between causes and providence, and regarding the free agent as determinant of act or omission; considers free will the key to solve the puzzle. Separatism, by accepting the exception in the causal necessity in particular negative manner, that is, in the case of voluntary actions, denies the possibility of Sadafah (accident. the assumption that an existence can begin without a cause), and believes that proving free will is impossible without this exception.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Separatism (Tafkīk School)
  • conflict
  • causal necessity
  • free will
  • Sadafah (accident)
  • providence
  • power
  • اصفهانی، میرزا مهدی(1397)، معارف القرآن، قم: نشر معارف اهل بیتD.
  • ــــــــــــــــــ(1389)، ابواب الهدی، ترجمه و تحقیق حسین مفید، تهران: نشر منیر.
  • ــــــــــــــــــ(1395)، انوار الهدایه، قم: موسسه معارف اهل بیت:.
  • حلّی، حسن­بن­یوسف(1365)، تجریدالاعتقاد، شرح حسینی­طهرانی، هاشم، تهران: مفید.
  • رحیمیان، علیرضا(1397؛ الف)، مسئله اختیار، قم: دلیل ما.
  • ـــــــــــــــ(1397؛ ب) ، مسئله علم الهی و اختیار، قم: دلیل ما.
  • سیدان، سید جعفر(1395)(الف)، توحید و جبر و اختیار در قرآن، قم: دلیل ما.
  • ـــــــــــــ(1395)(ب)، دروس اعتقادی، قم: موسسه اهل بیت:.
  • ـــــــــــــ(1391)، سلسله مباحث عقاید، مشهد: نشرپارسیران.
  • شیرازی، ملاصدرا(1416ق)، اسفار الاربعه، بیروت: نشر الکتب الاسلامی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین(1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
  • ــــــــــــــــــــــــ(1416ق)، نهایۀ الحکمه، قم: مسسه نشر اسلامی.
  • ــــــــــــــــــــــــ(1388)، بدایۀ الحکمه، ترجمه و شرح علی شیروانی، قم: بوستان کتاب.
  • علاقه‌بند حسینی طوسی، سید خلیل(1378)، «علیّت از نگاه اشاعره، مکتب تفکیک و حکمت متعالیه»، حوزه، ش92.
  • علم الهدی، محمد باقر(1395)، سد المفرّ علی القائل بالقدر، مشهد: انتشارات ولایت.
  • قزوینی خراسانی، شیخ مجتبی(1393)، بیان الفرقان، قزوین: حدیث امروز.
  • مشکاتی، محمد مهدی و مهناز طبیبیان(1393)، «بررسی تطبیقی سنخیت علّی و معلولی در الهیات صدرایی و الهیات تفکیکی»، الهیات تطبیقی، ش12.
  • مصباح یزدی، محمدتقی(بی­تا)، آموزش فلسفه، تهران: چاپ و نشر بین الملل.
  • ملکی میانجی، محمد باقر(1396)، توحید الامامیه، ترجمه محمد بیابانی اسکویی و سید بهلول سجادی، تهران: نبأ.
  • ـــــــــــــــــــــ(1392)، مناهج البیان فی تفسیرالقرآن(الجزء الثالث)، تهران: نبأ.
  • میلانی، حسن(1389)، «ملاحظاتی پیرامون مکتب تفکیک»، سمات، ش2.
  • ــــــــــــ(1391)، «جبر و اختیار از منظر فلسفه و عرفان و مکتب اهل بیت»، سمات، ش8.