بررسی و نقد ربط وجود خالق به مخلوق از منظر میرزا مهدی اصفهانی بر پایه مبانی حکمی صدرالمتالّهین

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

صدرالمتألهین در تحلیل دقیق ربط وجود خالق و مخلوق که محصول تحلیلی جدید از اصل علیت و همچنین سنخیت میان علت و معلول می‌باشد به این نتیجه می‌رسد که به دلیل تعلقی و عین الربط بودن معلول نسبت به علت، وجود مخلوق حیثیتی جز تجلّی وجود خالق ندارد. وی این امر را با بیان مبانی بنیادینی چون اصالت وجود، تشکیک و تشأن وجود  به اثبات می‌رساند، اما در مقابل، میرزا مهدی اصفهانی در مسئله چگونگی ربط وجود خالق و مخلوق با رد تمامی مبانی صدرالمتألهین موضع متفاوت و پیچیده‌ای را اتخاذ می‌کند که صرفاً در جهت تخریب مبانی نظری ملاصدرا و حفظ عقاید کلامی خویش است نه دادن نظریه‌ای جدید. ایشان به دلیل عدم ایجاد تشابه میان خالق و مخلوق نظریه علیت و نظریه سنخیت را زیر سؤال برده و در جهت حفظ مبانی کلامی خویش در باب قدرت لایتناهی خداوند قاعده الواحد و همچنین نظریه وجود صدرایی را نیز مورد نقد قرار داده است؛ اما  نکته مهم این است که ایشان مبنای جدیدی برای نظریه وجود وضع نمی‌کند و صرفاً در جهت تبیین فرضیه‌های پیش‌داوری شده مثل نفی وحدت وجود، عدم سنخیت وجود خالق و مخلوق و ابطال اصل علیت، از آن سود می‌برد. در این مقاله، به روش تحلیلی‌تطبیقی، موضع فلسفی صدرا و موضع تخریبی میرزا مهدی اصفهانی را در جهت بررسی و نقد اندیشه‌های میرزای اصفهانی در مباحث ذکر شده مورد واکاوی و مقایسه قرار می‌دهیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing and Criticizing the Relevance of the Creator's Existence to Creature from Mīrzā Mehdi Iṣfahānī's Perspective According to Philosophical Principles of Ṣadr al-Muta'allihīn

نویسندگان [English]

  • hasan muhseni 1
  • ali fathi gharekhlou 2
1 PhD student at the University of Religions and Denominations – Qum
2 Assistant Professor at Farabi Campus, University of Tehran
چکیده [English]

Ṣadr al-Muta'allihīn providing a detailed analysis of the relevance of the Creator's existence to creature, which is a new analytical product of the principle of causality and compatibility between cause and effect, points out that as an effect is dependent and inextricably related to the cause the existence of a creature is nothing except a manifestation of the Creator's existence. He evidences this point by presenting basic principles like principality of existence, gradation, and expressiveness of existence. But Mīrzā Mehdi Iṣfahānī, on the other side, by rejecting Mullā Ṣadrā's principles adopts a different and complicated stance towards the relevance of the Creator's existence to creature, which is only to undermine the theoretical principles of Mullā Ṣadrā and to justify his own theological beliefs rather than proposing a new theory. He objects the theories of causation and compatibility in order to avoid similarity between the Creator and creature, and to protect his own theological principles regarding infinite power of God, he criticizes the principle of oneness (the principle that from one, no more than one can issue forth) and Mullā Ṣadrā's theory of existence. But the important point is that he does not lay a new basis for the theory of existence and only uses it to explain the preconceived hypotheses such as the negation of the unity of existence, inconsistency between the existence of the Creator and creature, and invalidation of the principle of causality. This paper, in comparative – analytical method, is to analyze and compare the philosophical position of Mullā Ṣadrā and the destructive position of Mīrzā Mehdi Iṣfahānī in order to critique and study the thoughts of Mīrzā Mehdi Iṣfahānī regarding above mentioned issues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Creator
  • creature
  • existence of relevance
  • Ṣadr al-Muta'allihīn
  • Mīrzā Mehdi Iṣfahānī
  • آملی، محمد تقی(1377)، درر الفوائد، قم: انتشارات اسماعیلیان.
  • اصفهانی، میرزا مهدی(1394)، ابواب الهدی، تهران: انتشارات منیر.
  • اصفهانی، میرزا مهدی(1389)، ترجمه ابواب الهدی، تهران: انتشارات منیر.
  • اصفهانی، میرزا مهدی(1396)، معارف القرآن، قم: انتشارات موسسه معارف اهل بیت:.
  • اصفهانی، میرزا مهدی(1396)، الاصول الوسیط؛ مصباح الهدی، قم: انتشارات موسسه معارف اهل بیت:.
  • اصفهانی، میرزا مهدی(1395)، انوارالهدایه، القضاء و القدر و البداء، قم: انتشارات مؤسسه معارف اهل بیت:.
  • ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1393)، وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی، تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  • اسلامی، سیدحسن(1387)، رؤیای خلوص: بازخوانی مکتب تفکیک، قم: انتشارات بوستان کتاب.
  • آزادپرور، مهدی(1399)، تبیین و ارزیابی نظریه میرزا مهدی اصفهانی در مسئله شناخت خداوند متعال، مجله الهیات تطبیقی، ش24.
  • حلبی، شیخ محمود، تقریرات درس میرزا مهدی اصفهانی، کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخه خطی به شماره 12480.
  • رقوی، جواد(1389)، گزارش، تحلیل و نقد آراء میرزا مهدی اصفهانی، رساله دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم.
  • رهنما، رضا(1396)، تحلیل و نقد مبانی فکری میرزا مهدی اصفهانی و لوازم آن با تأکید بر مسئله خلقت، رساله دکتری، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی.
  • شکر، عبدالعلی(1389)، وجود رابط و مستقل در حکمت متعالیه، قم: انتشارات بوستان کتاب.
  • شاهچراغ دامغانی، سید مسیح و رضا برنجکار(1399)، الهیات سلبی به مثابه مکمل خداشناسی فطری و قلبی در مدرسه کلامی خراسان، ش17.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم(1981)، الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار العقلیۀ الأربعۀ، بیروت: انتشارات دار إحیاء التراث.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم(1386)، الشواهد الربوبیه، چ4، قم: بوستان کتاب.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم(1363)، المشاعر، به اهتمام هانری کربن، چ2، تهران: کتابخانه طهوری.
  • عبودیت، عبدالرسول(1395)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ هستی شناسی و جهان شناسی. قم: سمت/ مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
  • عبودیت، عبدالرسول(1394)، فلسفه مقدماتی «برگرفته از آثار استاد شهید مرتضی مطهری». قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;/ سمت.
  • عبودیت، عبدالرسول، و مجتبی مصباح(1397)، سلسله دروس مبانی اندیشه اسلامی(خداشناسی) قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
  • قدردان قراملکی، محمد حسن(1399)، تأملی در عدم صحت اطلاق وصف وجود بر خدا از دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی، فصلنامه قبسات، ش100.
  • مختاری، رضا(1397)، نقد و بررسی جایگاه استدلال و برهان در معرفت خداوند براساس مبانی مکتب تفکیک(با تاکید بر آراء میرزا مهدی اصفهانی و شیخ محمود حلبی) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه فلسفه دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران.
  • مصباح یزدی، محمد تقی(1393)، شرح الأسفار الأربعه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
  • میرداماد، محمدباقر(1381-1385)، مصنفات میرداماد، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • موسوی، سید محمد(1382)، آیین و اندیشه، تهران: انتشارات حکمت.
  • وکیلی، محمد حسن(1393)، مکتب تفکیک: تاریخ و نقد. تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.