بررسی و نقد مبانی فلسفی رویکرد اکتسابی بودن ملکات اخلاقی با تاکید بر مباحث نفس شناسی ابن سینا.

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

2 معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

از مباحث مهم در اخلاق کیفیت حصول ملکات اخلاقی است. اما متاسفانه از جمله خلاهای مهم در حوزه دانش اخلاق عدم تبیین نظریات اخلاقی بر اساس مبانی نفس شناسی فلسفی است.ابن سینا تاحدودی از این امر مستثنی است. وی همانند سایر اندیشمندان ملکات اخلاقی را اکتسابی می‌داند و برای آن دلیل عقلی و نقلی اقامه نموده است.
ابن‌سینا بر مبنای اصول خویش در نفس‌شناسی مانند؛ جوهریت نفس، تجرد ذاتی نفس، روحانیه الحدوث و البقا بودن نفس و حرکت استکمالی نفس به تبیین کیفیت پیدایش و زوال ملکات اخلاقی پرداخته است. وی نفس را جوهرِ مجردِ ذاتی می‌داند که در تعامل با بدن بوده و با استفاده از قوای مختلف، افعالی را از خود بروز می‌دهد که آن رفتار، حالاتی در نفس ظاهر می‌کنند و به علت تکرار آن اعمال و در اثر حرکت، آن حالات در نفس به ملکات راسخی تبدیل می‌گردند که استکمال عرضی نفس را در پی-دارند.
اما مبانی انسان‌شناسی ابن‌سینا با ناسازگاری‌هایی همچون: ناسازگاری تجرد نفس با خالی بودن نفس از کمالات، ناسازگاری تجرد نفس با رویکرد اکتسابی بودن بر اساس مفهوم حرکت، ناسازگاری هدف اخلاق با حرکت در اعراض و عدم تغییر در ذات نفس و نیز عدم سنخیت نفس مجرد با بدن مادی مواجه می‌باشد.
براین اساس رویکرد اکتسابی بودن ملکات به دلیل ناسازگاری با برخی از مبانی نفس شناسی ابن سینا مورد پذیرش نیست. در این پژوهش تلاش شده است تا ضمن بررسی و نقد رویکرد اکتسابی ملکات اخلاقی رویکردی جایگزین با عنوان نظریه انکشاف در ملکات اخلاقی مطرح شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study and Critique of the Philosophical Foundations of the Acquired Approach to Moral Property with an Emphasis on Ibn Sina's Psychological Issues.

نویسندگان [English]

  • mohsen Jamshidi Kuhsari 1
  • Vahideh Fakhar Noghani 2
  • Sayyed Hussain Sayyed Mousavi 3
1 PhD student in the Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad
2 Islamic knowledge, faculty of theology and Islamic Knowledge, Ferdowsi university of Mashhad
3 Associate Professor of Department of Islamic Studies Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

One of the important issues in ethics is the quality of obtaining moral properties. one of the important gaps in the field of ethics is the lack of explanation of moral theories based on the principles of philosophical psychology. Sina is somewhat of an exception. Like other thinkers, he considers moral properties to be acquired and narrative reason for it.
he based on his principles in psychology such as; The essence of the soul, the inherent abstraction of the soul, the spirituality of occurrence and the survival of the soul, and the complementary movement of the soul have explained the quality of the emergence and decline of moral properties. He considers the soul as an inherently abstract substance that interacts with the body and, using various powers, manifests actions in which that behavior manifests itself in the soul, and because of its repetition, acts and acts. Movement, those states in the soul become firm realms that seek the transcendental perfection of the soul.
But the principles of Sina's anthropology with incompatibilities such as: incompatibility of abstraction with emptiness of the soul, incompatibility of abstraction with the approach of being based on the concept of motion, incompatibility of the goal of morality with movement in deviations and no change in the nature of the soul and Also, the incapacity of the single soul is faced with the material body.
Accordingly, the acquired approach to property is not accepted due to incompatibility with some of the principles of Sina's psychology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theory of Acquisition
  • Moral Properties
  • Nafs
  • Intrinsic Abstraction
  • Ibn Sina
  • ابن‌سینا، حسین بن عبد الله(1360)، رساله تحفه و رساله ترغیب بر دعا(رسائل ابن‌سینا(ترجمه))، تهران: مرکزی.
  • ــــــــــــــــــــــ(1361)، فن سماع طبیعی(ابن‌سینا)، تهران: امیر کبیر.
  • ــــــــــــــــــــــ(1363)، المبدأ و المعاد، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران‌ـ‌دانشگاه مک گیل.
  • ــــــــــــــــــــــ(1376)، الإلهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • ــــــــــــــــــــــ(1375)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  • ــــــــــــــــــــــ(1379)، النجاة، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  • ــــــــــــــــــــــ(1381)، الإشارات و التنبیهات، قم: ب‍وس‍ت‍ان‌ ک‍ت‍اب.‌
  • ــــــــــــــــــــــ(1382)، الأضحویة فی المعاد، تهران: شمس تبریزی.
  • ــــــــــــــــــــــ(1385)، ترجمه و شرح الهیات نجات، قم: بوستان کتاب.
  • ــــــــــــــــــــــ(1388)، مجموعه رسائل فارسی، ترجمه محمود شهابی و ضیاءالدین دری و محمد مهدی فولادوند، قم: آیت اشراق.
  • ــــــــــــــــــــــ(1404ق)، التعلیقات، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  • ــــــــــــــــــــــ(1405ق)، الشفاء(الطبیعیات)، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
  • ــــــــــــــــــــــ(2007م)(الف)، رسالة فی الکلام علی النفس الناطقة(أحوال النفس)، فرانسه: دار بیبلیون.
  • ــــــــــــــــــــــ(2007م)(ب)، احوال النفس: رسالۀ فی النفس و بقائها و معادها(أحوال النفس)، فرانسه: دار بیبلیون.
  • ــــــــــــــــــــــ(بی­تا)، رسالة فی علم الاخلاق(ابن‌سینا)(الرسائل فی الحکمة و الطبیعیات)، قاهره: دار العرب.
  • ابن منظور، محمدبن مکرم(بی­تا)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
  • اردبیلی، سید عبدالغنی(1392)، تقریرات فلسفه امام خمینی;، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
  • ارسطو(1980)، الآراء الطبیعیة(فی النفس و یلیه الآراء الطبیعیة و الحاس و المحسوس و النبات)، بیروت: دار القلم.
  • تهانوی، محمد اعلی بن علی(۱۹۹۶م)، موسوعة کشاف إصطلاحات الفنون و العلوم، ترجمه خالدی، عبد الله و زیناتی، جورج، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  • حسن زاده آملی، حسن(1379)، سرح العیون فی شرح العیون، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • سعادت مصطفوی، حسن(1387)، شرح اشارات و تنبیهات نمط سوم، تهران: دانشگاه امام صادق7.
  • صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم(1368)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، قم: مکتبة المصطفوی.
  • ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1375)، مجموعه رسائل فلسفی صدر المتألهین، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: حکمت.
  • طاهری، اسحاق(1393)، نفس و قوای آن از دیدگاه ارسطو، ابن‌سینا و صدرالدین شیرازی، قم: بوستان کتاب.
  • طباطبایی، سید محمد حسین(1416)، نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  • طریحی، فخرالدین‌بن محمد(1362)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
  • غزالی، محمد بن محمد(1382)، تهافت الفلاسفة، تهران: شمس تبریزی.
  • فخر رازی، محمد بن عمر(1384)، شرح الإشارات و التنبیهات، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • فیروزجایی، یار علی کرد(1393)، حکمت مشاء، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
  • مسکویه، احمد بن محمد(1426)، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاخلاق، قم: ناشر طلیعۀ النور.
  • مصباح یزدی، محمدتقی(1388)، فلسفه اخلاق، تهران: شرکت چاپ و نشر بین­الملل.
  • مطهری، مرتضی(1376)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا.
  • معلمی، حسن(1396)، نفس و روح در فلسفه اسلامی و آیات و روایات، قم: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • میرعظیمی، سید حمید رضا و محسن جمشیدی کوهساری(1393)، فصلنامه علمی، پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق، قم: معارف.
  • نائیجی، محمد حسین(1387)، ترجمه و شرح کتاب نفس شفا، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
  • نراقی، مهدی(1385)، جامع السعادات، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، تهران: انتشارات حکمت.
  • نراقى، احمد(1378)‏، معراج السعادة، قم: مؤسسه انتشارات هجرت.
  • نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد(1386)، شرح الإشارات و التنبیهات، قم: بوستان کتاب.
  • ــــــــــــــــــــــــــــــ)1387)، اخلاق ناصری، تهران: نشر بهزاد.