بررسی و نقد تحلیل ایزوتسو پیرامون مسئله‌ی جبر و اختیار در قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه شیراز

2 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز

چکیده

« جبر و اختیار » یکی از موضوعات مهم و غامض علوم اسلامی ‌اعم از کلام، فلسفه و عرفان می‌ باشد که دانشمندان هر یک از علوم مذکور برای حل این مسئله، دیدگاه های متفاوتی را برگزیده اند. در این میان ایزوتسو، اسلام شناس و قرآن پژوه معاصر در تحلیل آیات ناظر بر جبر و اختیار در قرآن با بن بست مواجه گردیده و اساسا اندیشه ی قرآنی را متفاوت از منطق عقل بشری دانسته است. در پژوهش حاضر که با روش توصیفی - تحلیلی گردآوری شده ، تلاش بر آنست که منشا این نگرش ایزوتسو را جست و جو نموده و پس از یافتن مواضع او در باب جبر و اختیار طی آثار مختلف او ، تحلیل و نقدی نسبت به آن ها ارائه گردد . نتایج حاکی از آنست که اگر چه ایزوتسو در تحلیل قرآنی مسئله‌ی جبر و اختیار راه خطا را پیموده است اما با توجه به همگرایی و تاسی او از مبانی عرفان ابن عربی در بسیاری از موضوعات از جمله جبر و اختیار ، به نظر می‌ رسد وی پیرو همان آموزه «امر بین الامرین» می‌ باشد که از فحوا و نه نص سخنان ابن عربی نیز می توان همین حکم را استنباط نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review and critique of Izutsu's analysis on the issue of predestination and free will in the Qur'an

نویسندگان [English]

  • seyedeh hanieh momen 1
  • Ali Akbar Kalantari 2
1 PhD student in Quranic and Hadith Sciences, Shiraz University
2 Associate Professor and Faculty Member of Shiraz University
چکیده [English]

« predestination and free will" is one of the most important and confusing topics in Islamic sciences, including theology, philosophy and mysticism. Scientists in each of these sciences have chosen different perspectives to solve this problem. In the meantime, Izutsu , a contemporary Islamologist and Quran researcher, has faced a stalemate in analyzing the verses on determinism and free will in the Quran and has considered Quranic thought to be fundamentally different from the logic of human intellect. In the present study , which has been collected by descriptive-analytical method, an attempt is made to search for the origin of this attitude of Izutsu and after finding his positions on predestination and authority in his various works, to provide analysis and critique of them. . The results indicate that although Izutsu in the Qur'anic analysis has taken the issue of predestination and free will, but considering his convergence and fear of the principles of Ibn Arabi mysticism in many subjects, including predestination and free will, he seems to follow the same doctrine . he seems to follow the same doctrine . It is "Amr Bin Al-Amrin" which is inferred from the context and not the text of Ibn Arabi's words .

کلیدواژه‌ها [English]

  • predestination
  • free will
  • Izutsu
  • Ibn Arabi
  • guidance and misguidance
  • قرآن کریم

    • ابن‌عربی، محمدبن علی(بی‌تا)، الفتوحات المکیه، بیروت: موسسه آل‌البیت: لاحیاء التراث.
    • اهل‌سرمدی، نفیسه(1396)، «بازخوانی مبانی ابنعربی در آموزه امر بین الامرین»، انسان‌پژوهی دینی، ش37، ص119-41.
    • ایزوتسو، توشیهیکو(1361)، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، چ1، تهران: چاپخانه بهمن.
    • ـــــــــــــــــ(1378)، صوفیسم و تائوئیسم، ترجمه محمدجواد گوهری، تهران: روزنه.
    • ـــــــــــــــــ(1388)، مفاهیم اخلاقی‌ـ‌دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، چ2، تهران: فرزان روز.
    • ـــــــــــــــــ(1396)، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، مترجم: زهرا پورسینا، چ4، تهران: سروش.
    • بابایی، علی اکبر و همکاران(1388)، روش شناسی تفسیر قرآن، چ4، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • حسن‌زاده آملی، حسن(1307)، قرآن و برهان و عرفان از هم جدایی ندارند، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • خسروپناه، عبدالحسین(1393)، مسائل جدید کلامی و فلسفه دین، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی9.
    • خویی، سیدابوالقاسم(1382)، بیان در علوم و مسائل کلى قرآن،‏ ترجمه ‌هاشم‌زاده هریسى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • دادجو، ابراهیم(1392)، «دستگاه منطقی قرآن کریم در افق منطق صوری»، آینه معرفت، ش36، ص24-1.
    • دین‌پرست، منوچهر(1382)، شناخت زائر مشرقی(تأملی بر آثار و اندیشه‌های توشی هیکو ایزوتسو)، تهران: اخبار ادیان، ش6، ص34-32.
    • راغب اصفهانی(1412)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق: دار القلم.
    • ربیعی آستانه، مسعود(1383)، «ایزوتسو و معنا‌شناسی در آیات قرآن»، خراسان رضوی، پژوهش­های قرآنی، ش37 و 38: 340-328.
    • رضانژاد، عزالدین(1382)، «ماتریدی، رقیب گمنام معتزله و اشعری»، کلام اسلامی، ش47، ص 115-105.
    • رضایی اصفهانی، محمدعلی(1392)، درسنامه مبانی و قواعد تفسیر، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی9.
    • رضایی‌نسب، محمد و دیگران(1396)، آموزش اصول دین، تهران: میراث فرهیختگان.
    • رکنی لموکی، محمدتقی(1387)، عدل الهی، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نمایندگی ولی فقیه، اداره آموزش‌های عقیدتی سیاسی.
    • زمانی، محمدحسن(1398)، مستشرقان و قرآن: نقد و بررسی آراء مستشرقان درباره قرآن، چ7، قم: موسسه بوستان کتاب.
    • سبحانی تبریزی، جعفر(1381)، جبر و اختیار، قم: مؤسسه امام صادق7.
    • سپاهی، مجتبی(1394)، «قضا و قدر و ارتباط آن با اعیان ثابته از منظر ابن عربی»، اندیشه نوین دینی، ش41، ص112-99.
    • سعیدی روشن، محمد باقر(1383)، تحلیل زبان قرآن و روش شناسی فهم آن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    • شریعتی، غلام محمد و محمد باقر سعیدی روشن(1393)، «رابطه معناشناسی زبانی و تفسیر قرآن به قرآن با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی»، قرآن شناخت، ش14، ص24-5.
    • صدر، سید محمد باقر(1410ق)، دروس فی علم الاصول، قم: موسسه نشر اسلامی.
    • طباطبایى، سید محمد حسین(1363)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، حاشیه نویس: مرتضی مطهری، تهران: صدرا.
    • ــــــــــــــــــــــــ(1374)، تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، چ5، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • علوی مهر، حسین و محمد بشیر مقدسی(1398)، «نقد دیدگاه مستشرقان در مورد جبر در قرآن»، نشریه قرآن‌پژوهی خاورشناسان(قرآن و مستشرقان)، ش26، ص138-117.
    • فتاحی‌‌زاده، فتحیه و دیگران(1396)، «معناشناسی اضلال الهی در قرآن کریم»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، اصفهان، ش10، ص216-199.
    • فتحی، علی(1386)، «معیارشناسی پیوند معنایی آیات قرآن»، معرفت، ش122، ص66-45.
    • محمدی ری شهری، محمد(1391)، دانشنامه قرآن و حدیث، ترجمه حمیدرضا آژیر و حمیدرضا شیخی، قم: مؤسسه علمی، ‌فرهنگی دارالحدیث.
    • مصباح یزدی، محمدتقی(1384)، آموزش عقاید(دوره سه جلدى در یک مجلد)، چ17، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
    • معرفت، محمد هادی(1374)، التمهید فى علوم القرآن، مترجمه ابو محمد وکیلى‏، تهران: سازمان تبلیغات اسلامى‏.
    • مقیمی‌حاجی،ابوالقاسم(1386)، «فهم قرآن از نگاه امام خمینی;»، مجموعه مقالات همایش اندیشه‌های قرآنی امام خمینی;.
    • موسوی، رضی(1391)، شرق‌‌شناسی و مهدویت، قم،:بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعودأ.