سیمای مکتب کلامی بغداد بر اساس داده های نجاشی و شیخ طوسی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب

2 عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب و مدیر گروه اسلام و ادیان پژوهشکده امام رضا علیه السلام جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

دو فهرست نگاری کهن شیعه، یعنی فهرست شیخ طوسی و فهرست نجاشی که مؤلفان آن‌ها در دوره شکوفایی مکتب کلامی بغداد در این شهر می‌زیسته‌اند، اطلاعات ناب و دست اولی در مورد این مکتب عرضه کرده‌اند که با استخراج، دسته‌بندی و تحلیل آن می‌توان نمایی کلی از این مدرسه کلامی ترسیم کرد. بر اساس داده‌های نجاشی و شیخ طوسی 25 متکلم امامی از اواخر قرن سوم تا نیمه قرن پنجم در بغداد شناسایی گردید که تعداد 162 اثر کلامی در موضوعات کلامی تألیف کرده‌اند. در این میان بیشترین تألیفات در موضوع امامت با فراوانی 50 مورد است که با توجه به جایگاه این موضوع در اعتقادات امامیه و نیز فضای فکری متنوع بغداد قابل تبیین است. از حیث قالب نگارش‌های کلامی، عمده این تألیفات با فراوانی 155 مورد به صورت تک‌نگاری عرضه شده‌اند و آمار جامع‌نگاری‌های کلامی اندک است. این اختلاف نیز ناشی از آن است که اساساً سنت جامع‌نگاری کلامی در دوره متأخر بغداد(عصر شیخ مفید به بعد) رواج یافته و تا پیش از آن مطرح نبوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Baghdad Theological School based on Data Collected from Najashi and Sheikh Tusi

نویسندگان [English]

  • Mohamad Hosein marvi 1
  • Mohammed Ghafouri Nejad 2
1 PhD student at the University of Religions and Denominations
2 Faculty member of the University of Religions and Denominations; Director of the Department of Islam and Religions, Imam Reza Research Institute, Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Two ancient Shiite catalogs, the list of Sheikh Tusi and the list of Najashi, whose authors lived in the city during the heyday of the Baghdad Theological School, provide pure and first-hand information about this school, which can be extracted, categorized and analyzed to give an overview of the theological school of Baghdad. According to Najashi and Sheikh Tusi, 25 Imami (Shi’a) theologians were identified in Baghdad from the late third to mid-fifth centuries, who wrote 162 theological works on theological topics. Among those works, most of writings were on the topic of Imamate adding up to 50 cases, which can be explained by the status of this topic within the Shi’a beliefs and diverse intellectual atmosphere of Baghdad. Most of these writings have been presented in a monotonous manner with a frequency of 155 cases in terms of the theological writings’ format, and the number of comprehensive theological writings are very few. This difference is also due to the fact that the tradition of theological comprehensiveness was prevalent in the late period of Baghdad (the era of Sheikh Mufid onwards) and was not known before that.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Shi’a theology
  • Baghdad Shi’a Theologians
  • Baghdad Theological School
  • List of Najashi
  • List of Sheikh Tusi
  • Shi’a Theological Heritage
  • ابن‌خلّکان، احمد بن‌ محمد بن ‌ابی‌بکر(بی‌تا)، وفیات الأعیان، تحقیق احسان عباس، ج3، بیروت: دارالفکر.
  • اکبری، عمیدرضا(1399)، «دفاع از انتساب تصحیح الاعتقادات به شیخ مفید»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، ش67.
  • خدامیان آرانی، مهدی(1389)، فهارس الشیعه، ج1، چ1، قم: نشر مؤسسۀ تراث الشیعه.
  • ذهبی، محمد بن ‌احمد(1419ق)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، ج26، چ2، بیروت: دارالکتاب العربی.
  • رحمان ستایش، محمدکاظم(1393)، آشنایی با کتب رجالی شیعه، تهران: سمت و دانشگاه قرآن و حدیث.
  • رضایی، محمد جعفر(1391)، امتداد جریان فکری هشام بن حکم تا شکل گیری مدرسه بغداد، نقد و نظر، ش17.
  • زنجانی، موسی(1394ق)، الجامع فی الرجال، چ1، قم: انتشارات پیروز.
  • زیدان، جرجی(1369)، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه و نگارش علی جواهر کلام، چ3، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • سبحانی، محمد تقی و محمد جعفر رضایی(1390)، «میراث کلامی شیعه در مرحله تأسیس»، هفت آسمان، ش52.
  • طوسی، محمد بن حسن(1417ق)، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، چ1، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  • ـــــــــــــــــــــ(1415ق)، رجال الطوسی، چ1، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  • متز، آدم(1393)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا رنسانس اسلامی، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، چ5، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • مکدرموت، مارتین(1372)، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

نجاشی، احمد بن ‌علی(1432ق)‌، فهرست أسماء مصنفی الشیعه، تحقیق موسی شبیری زنجانی، چ10، قم: مؤسسه نشر اسلامی.