بررسی گستره و ابعاد «ولایت فقیه» در آرای شیخ انصاری و آیت‌الله بروجردی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی گروه فقه و مبانی حقوق، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

بحث حاکمیت، رهبری و ولایت از جهات مختلفی قابل بررسی است؛ این موضوع از آن جهت که به صفات و افعال الهی بازمی‌گردد و از عوارض فعل الله است، بحثی کلامی است و از‌جهت وجوب قبول ولایت برای فقیه و وجوب تبعیت از فقیه برای مردم، در حوزه فقه قرار می‌گیرد. بر این اساس ولایت فقیه یکی از اساسی‌ترین مباحث حوزه کلامی و فقهی امامیه در عصر غیبت امام معصوم علیه السلام است که هیچ‌گاه در اصل پذیرش آن میان اندیشمندان امامیه اختلافی وجود نداشته است و حوزه اختلاف دیدگاه‌ها و نظریات تنها در میزان اختیارات و مصادیقی است که برای ولی فقیه برشمرده شده است. از میان اندیشمندان امامیه، شیخ انصاری;، مناصب سه‌گانۀ «فتوا»، «قضا» و «حکومت» را برای فقیه مجاز می‌داند، ولی در مورد حکومت، قلمرو ولایت فقیه را محدود می‌داند. در مقابل این دیدگاه، برخی فقها همچون آیت‌‌الله بروجردی اختیارات وسیع‌تری برای ولی فقیه قائل هستند، به طوری که حتی مدیریت بر امور جامعه را بر عهده فقیه نهاده‌اند و معتقد به ولایت مطلقه فقیه در عصر غیبت هستند و براین باورند که در صورت وجود شرایط و زمینه‌های لازم، تشکیل حکومت توسط فقها نیز حق آنان است. این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی و با نگاهی تطبیقی در دو حوزه فقهی و کلامی دیدگاه دو دانشمند مذکور را در موضوع «ولایت فقیه» مورد کنکاش قرار داده است و ضمن تبیین میزان و گستره شباهت‌ها، به چرایی اختلاف آرای آنان پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Vast Review of Guardianship of the Islamic Jurist in Views of Sheikh Ansari in Makasib and Ayatullah Borujerdi

نویسندگان [English]

  • fatemeh hashemi 1
  • ali vaez tabasi 2
  • Hussein Ahmari 3
1 PhD Student, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Law, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Law, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
3 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Law, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The topic of governance, leadership, and successorship can be reviewed through different aspects. As this topic is under the Divine attributes and actions, it can be a theological discussion, and by its jurisprudential aspect and obligation of accepting the guardianship of the jurist by the people, it falls within the category of jurisprudence. Therefore the topic of “Guardianship of the Islamic Jurist” is among the most fundamental theological and jurisprudential topics of the Imāmiyya during the time of Occultation, in which there has never been a conflict in accepting it among the scholars. Although the difference of opinion comes to play in regards to the level of authority and examples that will be considered for the Jurist. Among the Imāmiyya scholars, Sheikh Ansari has allowed three positions for the Jurist: Fatwa, Judgment, and Governance. However in regards to the topic of governance, he limits the boundary of the Jurist. In contrary to this view, other scholars such as Ayatullah Borujerdi, have considered a larger scope of authority for the Jurist to a point that they have even assigned him the management of society’s affairs. They believe in the Guardianship of the Islamic Jurist during the Occultation time and say that if the circumstances are right, formation of an Islamic Government will become the right of the jurists. This research has reviewed both views comparatively with respect to jurisprudential and theological aspects using a descriptive-analytical approach, and has talked about the reasons of dispute among them while explaining the vastness of similarities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Guardianship of the Islamic Jurist
  • Islamic Government
  • Leadership
  • Sheikh Ansari
  • Ayatullah Borujerdi
  • Shi‘a Imāmiyya
قرآن مجید
-        ادهم‌نژاد، محمد تقی(1373)، زبان شریعت شیخ مرتضی انصاری، نشریه گوناگون.
-        ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی(1382)، تحف العقول عن اخبار آل‌الرسول9، ترجمه صادق حسن زاده، قم: آل علی7.
-        راغب اصفهانی، حسین(1404ق)، المفردات فی غریب القرآن، تهران: نشر الکتاب.
-        انصاری، مرتضی(1415ق)، مکاسب، ج3، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
-        آذری قمی، احمد(1372)، ولایت فقیه از دیدگاه فقهای اسلام، قم: دارالعلم.
-        آشتیان، زهرا(1387)، «مرتضی انصاری مبتکر و پایه‌گذار در علم فقه و اصول»، تهران، نشریه علمی اجتماعی و فرهنگی مشکوه النور، ش80.
-        بروجردی، حسین(1416ق)، البدر الزاهر فی صلوۀ الجمعۀ و المسافر، قم: دفتر حضرت آیت‌الله بروجردی.
-        بروجردی، حسین(1426ق)، تبیان الصلوه، قم: عرفان.
-        جوادی آملی، عبدالله(1378)، ولایت فقیه: ولایت، فقاهت و عدالت، قم: اسراء.
-        حسینی ترکستانی، سید امیر حسین(1383)، ولایت فقیه در اسلام.
-        خمینی، سید روح الله(1385)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
-        زنجانی، عباسعلی(1367)، فقه سیاسی، تهران: امیر کبیر.
-        سبط شیخ، ضیاء‌الدین(1390)، زندگینامه استاد فقها شیخ انصاری، انتشارات کنگره بزرگداشت دویستمین سال تولد شیخ انصاری.
-        ستایش، محمدکاظم(1383)، حکومت اسلامی در اندیشه فقیهان شیعه، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، 1383.
-        شرفی، حسین و همکاران(1388)، چشم و چراغ مرجعیت، مصاحبه‌های ویژه مجله حوزه با شاگردان مرحوم بروجردی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
-        طریحی، فخرالدین(1362)، مجمع البحرین، تهران: انتشارات مرتضوی.
-        عاملی، محمدبن حسن(1409ق)، وسائل الشیعه، قم: موسسۀ آل البیت.
-        فیرحی، داوود(1394)، فقه و سیاست در ایران، تهران: نی.
-        قمی، محمد بن علی بن حسین(1363)، کمال الدین و تمام النعمه، قم، موسسۀ النشر الاسلامی، 1363.
-        کدخدایی الیادرانی، اصغر(1388)، بررسی تطبیقی نظریه ولایت فقیه از دیدگاه امام خمینی، شیخ انصاری و آیتالله خویی.
-        کلینی، محمدبن یعقوب(1429ق)، الکافی، ج1، قم: دارالحدیث للطباعۀ و النشر.
-        لک‌زایی، نجف(1390)، بررسی تطبیقی نظریه‌های ولایت فقیه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
-        محلاتی، سروش(1395)، قلمرو ولایت و محدوده اختیارات فقها از منظر آیت‌الله بروجردی.
-        مجلسی اصفهانی، محمدباقر(1403ق)، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار:، چ2، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
-        مصباح یزدی، محمدتقی(1369)، حکومت اسلامی و ولایت فقیه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
-        مطهری، مرتضی(1369)، ولاءها و ولایتها، تهران: انتشارات صدرا.
-        معرفت، محمدهادی(1390)، ولایت فقیه از دیدگاه شیخ انصاری و آیتالله خویی، مجله اندیشه حوزه، ش17.
-        مفید، محمد بن محمد(1401ق)، المقنعه، قم: مکتبه الداوری
-        ممدوحی، حسن(1395)، حکمت حکومت فقیه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-        موسوی خمینی، سید روح‌الله(1389)، صحیفه امام;، چ5، ج11، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
-        نجفی، محمدحسن(1362)، جواهر الکلام، محقق عباس قوچانی، ، تهران: امیرکبیر.
نراقی، ملا احمد(1375)، عوائد الایام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی