ارزیابی طرحوارۀ آفرینش از منظر علامه طباطبایی با تأکید بر دیدگاه استاد مصباح یزدی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم

2 استاد گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه قم

3 دانشجوی دکتری کلام اسلامی دانشگاه قم

چکیده

موضوع فاعلیت الهی و چگونگیِ آفرینش جهان توسط خداوند از اساسی­ترین پرسش­های فلسفی است. یکی از اصلی­ترین دلایلی که فلاسفه مسلمان برای ترسیم کیفیت فاعلیت الهی از آن استفاده کرده­اند، قاعده «الواحد» است. علامه طباطبایی به عنوان بزرگ‌ترین فیلسوف نوصدرایی معاصر، تنها دلیل خود در طرح‌واره نظام آفرینش را بر این قاعده استوار نموده است، اما بهره­گیری از این قاعده در فاعلیت الهی از سوی استاد مصباح یزدی با نقدی فلسفی مواجه شده است. در این پژوهش با روشی توصیفی، تحلیلی، دیدگاه علامه طباطبایی پیرامون این موضوع تبیین و با محوریت انتقاد استاد مصباح یزدی، ارزیابی و عدم توانایی این قاعده برای اثبات ضرورت صدورِ واحد از خداوند بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Creation Schema Evaluation by the View of ʿAllāma Ṭabāṭabāī & Emphasis on Ayatullah Mesbah Yazdi

نویسندگان [English]

  • Ahmad Abedi Arani 1
  • Ali Alahbedashti 2
  • hossein Markazi Moghaddam 3
1 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Qom University
2 Professor, Department of Philosophy and Theology, Faculty of Theology, Qom University
3 PhD student in Islamic theology, Qom University
چکیده [English]

The topic of ‘Divine Activity’ and how God created the world is a fundamental philosophical questions that has great amount of importance. One of the highly used principles among the Muslim philosophers to describe the quality of ‘Divine Activity’ is the principle of "Al-Wahid" (The One). ʿAllāma Ṭabāṭabāī, as the greatest philosopher of contemporary Neo-Sadrism, has based his only argument on the Creation System Schema based on this principle, however, the use of Al-Wahid in ‘Divine Activity’ has been criticized by Ayatullah Mesbah Yazdi. ʿAllāma Ṭabāṭabāī's view of the topic has been explained in this research using a descriptive, analytical approach, and it has been reviewed with emphasis on the criticism of Ayatullah Mesbah Yazdi. As the result the incapability of this principle in proving the necessity of single effusion from God is expressed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Wahid
  • Causality
  • Divine Activity
  • Principle of Al-Wahid
  • First Effusion
  • ʿAllāma Ṭabāṭabāī
  • ʿAllāma Mesbah Yazdi
قرآن کریم
-        ابن بابویه، محمد بن على(1377)، علل الشرائع، قم: کتابفروشى داورى.
-        ابن رشد، محمد بن احمد(1377)، تفسیر ما بعد الطبیعه، تهران: حکمت.
-        ابن طاووس، علی بن موسی(بی­تا)، سعد السعود، قم: دار الذخائر.
-        ابن عربى، محیى الدین(بی­تا)، الفتوحات المکیه(اربع مجلدات)، بیروت: دار الصادر.
-        اخوان الصفا(1412ق)، رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، بیروت: الدار الإسلامیه.
-        الهی قمشه‌ای، مهدی(1363)، حکمت الهی عام و خاص، تهران: اسلامی.
-        آشتیانی، مهدی(1377)، اساس التوحید، تهران: امیر کبیر.
-        آملی، محمد تقی(بی­تا) درر الفوائد مع مقدمة تبحث عن نبذه من حیاة المؤلف و تألیفاته المنیفه، قم: اسماعیلیان.
-        حائری یزدی، مهدی(1361)، هرم هستی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-        حسن‌زاده آملی، حسن(1378)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: وزارت ارشاد.
-        ـــــــــــــــــــــ(1381)، هزار و یک کلمه، قم: بوستان کتاب.
-        ـــــــــــــــــــــ(1382)، دو رساله مثل و مثال، تهران: نشر طوبی.
-        ـــــــــــــــــــــ(1385)، دروس معرفت نفس، قم: الف لام میم.
-        حسینی تهرانی، محمد حسین(بی­تا)، مهر تابان(طبع قدیم)، قم: باقر العلوم7.
-        حسینی تهرانی، محمد حسین (1389)، توحید علمى و عینى در مکاتیب حکمى و عرفانى، مشهد: علامه طباطبایی.
-        حیدرى، سید کمال(1422ق)، دروس فى الحکمة المتعالیه، قم: دار فراقد للطباعة و النشر.
-        ـــــــــــــــــ(1430ق)، شرح نهایة الحکمة الإلهیات بالمعنى الأخص، قم: دار فراقد للطباعة و النشر.
-        ــــــــــــــــــ(1431ق)، شرح بدایة الحکمه، 2جلد، قم: دار فراقد للطباعة و النشر.
-        خمینی، سید روح الله(1381)، تقریرات فلسفه امام خمینی;، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
-        خمینی، سید مصطفی(1376)، تعلیقات علی الحکمة المتعالیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
-         دینانی، عبدالحسین(1370)، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-        رازی، قطب ­الدین محمد بن محمد(1403ق)، شرح الإشارات و التنبیهات للطوسی(مع المحاکمات)، قم: دفتر نشر الکتاب.
-        رضا نژاد، غلامحسین(1387)، مشاهد الألوهیه، قم: آیت اشراق.
-        سبزواری، هادی بن مهدی(1376)، جواب سؤالات ملا اسماعیل عارف بجنوردى(رسائل حکیم سبزواری)، تهران: اسوه.
-        سهروردی، شیخ شهاب‌الدین(1375)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و تعلیق: هنری کربن و سید حسین نصر، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
-        شهرزوری، محمد بن محمود(1383)، رسالة فی العلوم الإلهیة و الأسرار الربانیه(الشجرة الإلهیة)، مصحح: نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
-        شیخ الرئیس، حسین‌بن‌علی بن‌سینا(1376)، الإلهیات من کتاب الشفاء، تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
-        ـــــــــــــــــــــــــــــ(1379)، النجاة، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ.
-        شیخ الرئیس، حسین‌بن‌علی بن‌سینا(1381)، الإشارات و التنبیهات، تحقیق: مجتبی زارعی، قم: بوستان کتاب قم(مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی)
-        ـــــــــــــــــــــــــــــ(1383)، حقیقت و کیفیت سلسله موجودات، مصحح: موسی عمید موسی، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
-        ـــــــــــــــــــــــــــــ(1404ق)، التعلیقات، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
-        ـــــــــــــــــــــــــــــ(1404ق)، الشفاء(الالهیات)، مصحح: سعید زاید، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی‏.
-        ـــــــــــــــــــــــــــــ(بی­تا)، رسائل ابن سینا، قم: بیدار.
-        ملاصدرا، محمد بن ابراهیم(1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
-        ـــــــــــــــــــــــــ(1360)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، مصحح:  سید جلال الدین آشتیانی، حاشیه‌نویس: هادی بن مهدی سبزوارى، تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
-        ملاصدرا، محمد بن ابراهیم(1366)، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح: محمد خواجوی، قم: بیدار.
-        ــــــــــــــــــــــ(بی­تا)، الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعه(با حاشیه علامه طباطبائى)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-        ــــــــــــــــــــــ(1378)، المظاهر الإلهیة فی أسرار العلوم الکمالیه، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
-        شیرازی، قطب الدین محمود بن مسعود(1392)، حکمة الإشراق(تعلیقة ملاصدرا)، مصحح: نجفقلی حبیبی/ حسین ضیائی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
-        صلیبا، جمیل(1414ق)، المعجم الفلسفى، بیروت: الشرکة العالمیة للکتاب.
-        طباطبایى، سید محمد حسین(1387)، اصول فلسفه رئالیسم، قم: بوستان کتاب.
-        ــــــــــــــــــــــــ(1387)، شیعه؛ مجموعه مذاکرات با پرفسور هانرى کربن، نگارش: سید هادی خسروشاهى، قم: بوستان کتاب.
-        ــــــــــــــــــــــــ(1371)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: اسماعیلیان.
-        ــــــــــــــــــــــــ(1419ق)، الرسائل التوحیدیه، بیروت: موسسة النعمان.
-        ـــــــــــــــــــــــــ(1428ق)، الإنسان و العقیده، مصحح: صباح ربیعی و علی اسدی، قم: باقیات.
-        طباطبایى، سید محمد حسین(1386)، نهایة الحکمه، مصحح: غلامرضا الفیاضی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
-        ـــــــــــــــــــــــــ(1402ق)، بدایة الحکمه، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
-        ـــــــــــــــــــــــــ(1416ق)، نهایة الحکمه، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
-        غزالی، محمد بن محمد(1382)، تهافت الفلاسفه، تحقیق: سلیمان دنیا، تهران: شمس تبریزی.
-        فاضل تونی، محمدحسین(1386)، الهیات(مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی)، قم: مطبوعات دینی.
-         فیض کاشانی، مولی محسن(1375)، اصول المعارف، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
-        کلینی، محمد بن یعقوب(1365)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
-        لاهیجی، عبد الرزاق بن علی(1425ق)، شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، تحقیق: اکبر اسد علیزاده، قم: مؤسسة الإمام الصادق7.
-        مصباح یزدی، محمد تقی(1393)، تعلیقة علی نهایة الحکمه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
-        ــــــــــــــــــــــ(1383)، آموزش فلسفه، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل وابسته به مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
-        مطهری، مرتضی(1377)، مجموعه آثار شهید مطهری، قم/تهران: صدرا.
-        نراقی، مهدی بن ابی­ذر(1381)، اللمعات العرشیه، کرج: عهد.