تحلیل و نقد دیدگاه معتزله و اشکال کلینی درباره‌ «صفات حق» از منظر حکیم سبزواری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دانشگاه حکیم سبزواری

2 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری/

چکیده

مبحث صفات یکی از مباحث مهم خداشناسی بوده و حکیم سبزواری بر اساس اصول و قواعد فلسفی به تبیین مسائل آن بر اساس «عینیت صفات حق با ذات او و با یکدیگر» و «تشکیک در صفات» و «اشتراک معنوی بین صفات» پرداخته و تفکرات و اشکالات برخی فرقه‌های کلامی و اهل حدیث را مورد نقد قرار داده است. حکیم سبزواری نظریه نیابت ذات از صفاتِ حق و نیز اشکال کلینی مبنی بر زیادت اراده حق‌تعالی از ذات را پاسخ گفته است. به نظر حکیم سبزواری، اصول بیان شده مبتنی بر قواعد فلسفیِ «بسیط­ الحقیقة کل الأشیاء و لیس بشیء منها»، قاعده­ «واجب ‌الوجود بالذّات واجب ‌الوجود من جمیع الجهات» و قاعده­ امکان اشرف می­باشد. حکیم سبزواری اشکال کلینی را بر مبنای تشکیک در صفات کمالیه­ حق­تعالی پاسخ داده است. همچنین در نقد نظریه نیابت ذات از صفات بر مبنای قاعده امکان اشرف، ذات را واجد صفات به نحو أتمّ و أعلی و اشرف می‌داند. به نظر حکیم سبزواری عدم تفطن به این اصول و قواعد فلسفی موجبات فهم نادرست از رابطه صفات و ذات را فراهم آورده است.
 
برای دریافت اصل مقاله، از نورمگز و یا مگیران ، آدرس های زیر را کپی و در نوار آدرس مرورگر خود وارد نمایید:
مگیران:
https://www.magiran.com/paper/2193422
نورمگز:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1697596

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyses and Criticism of Muʿtazila and Kulayni‘s Critic regarding Divine Attributes through Hakim Sabzevari View

نویسندگان [English]

  • Zahra Delbari 1
  • Seyed Mohammad Kazem Alavi 2
1 Hakim Sabzevari University
2 Hakim Sabzevari University
چکیده [English]

The topic of Attributes is one of the important topics of Theology and Hakim Sabzevari, based on philosophical principles, has explained and elucidated its content according to “Objectivity of Attributes and Essence”, “Gradation of Attributes”, and “Content Participation of the Attributes”, answering various theological groups and the People of Hadith. He also has answered the theory of Essence’s Deputyship of the Attributes, and the criticism of Kulayni on the excess of Divine will from the Essence. According to Hakim Sabzevari, the mentioned principles are based on philosophical principles such as the “بسیط‌ الحقیقة کل الأشیاء و لیس بشیء منها”, and “واجب‌الوجود بالذّات واجب‌الوجود من جمیع الجهات”, and the principle of Higher Possibility. He answers the critic of Kulayni based on gradation of the Divine Attributes. Also he uses the principle of Higher Possibility in criticizing the theory of Essence’s Deputyship of the Attributes. In doing so, he finds the Essence the inventor of the Attributes in the utmost perfection and highest level. According to Hakim Sabzevari lack of complete understanding of such philosophical principles and rules will lead to miss understanding of relation between the Essence and the Attributes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muʿtazila
  • al-Kulayni
  • Essence’s Deputyship of the Attributes
  • Hakim Sabzevari
  • Gradation of Attributes
  • Objectivity of Attributes
  • Content Participation of the Attributes
قرآن کریم
-        ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1381)، اسماء و صفات حق. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-        ــــــــــــــــــــــــ(1388)، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، ج1، چ4، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-        انصاری شیرازی، سید یحیی(1387)، دروس شرح منظومه حکیم سبزواری، ج 3، قم: بوستان کتاب.
-        رازی، فخرالدین(1986م)، الأربعین فی أصول­الدین، ج1، چ1، قاهره: مکتبة ­الکلیات ­الأزهریه.
-        رضانژاد(نوشین)، غلامحسین(1380)، حکمت‌نامه یا شرح کبیر بر حواشی منظومه حکمت، ج2، چ1، تهران: الزهرا3.
-        سبزواری، حاج ملاهادی(1362)، اسرار الحکم، مقدمه و حواشی ابوالحسن شعرانی، چ2، تهران: چاپ اسلامیه.
-        ـــــــــــــــــــــــ(1368)، فی‌الإلهیات بالمعنی الأخصّ من کتاب شرح غررالفرائد یا شرح منظومه حکمت، به اهتمام مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
-        سبزواری، حاج ملاهادی(1370)، مجموعه رسائل حکیم، تألیف و گردآوری: میرزا محمد قمی، تعلیق و تصحیح و مقدمه: سید جلال‌الدین آشتیانی، چ1، تهران: اسوه.
-        ــــــــــــــــــــــ(1372)، شرح الأسماء شرح دعای جوشن کبیر، تحقیق: نجفقلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.
-        ــــــــــــــــــــــ(بی‌تا)، شرح المنظومه، قم: مکتبة العلامه.
-        شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم(1364)، الملل و النحل، ج1، تحقیق: محمد بدران، چ3، قم: الشریف­الرضی.
-        شیرازی، سیدرضی(1387)، درس‌های شرح منظومه حکیم سبزواری، ج1، تهیه و تنظیم: فاطمه فنا،  چ2،‌ تهران: حکمت.
-        کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب(1363)، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، چ3، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
-        مدرس آشتیانی، میرزا مهدی(1367)، تعلیقه بر شرح حکمت سبزواری، به اهتمام عبدالجواد فلاطوری و مهدی محقق، مقدمه انگلیسی: پروفسور ایزوتسو، تهران: دانشگاه تهران.
ملاصدرا، صدرالدین محمد­بن ابراهیم شیرازی(1381الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیة، تعلیقات‌: سبزواری، ج6، تحت اشراف سید محمد خامنه‌ای، تصحیح و تحقیق و مقدمه: احمد احمدی، چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.