تحلیل فلسفی چگونگی دستیابی افراد عادی به مقام عصمت بر اساس مبانی حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در جستار حاضر، ضمن پذیرش اختصاص عالی‌ترین درجات عصمت به پیامبران و امامان:، تلاش شده است با رویکرد  فلسفی‌ـ‌کلامی و با بهره‌گیری از برخی مبانی حکمت متعالیه مانند «اصالت وجود»، «تشکیک وجود» و «اتحاد علم و عالم و معلوم» به این مسئله پاسخ داده شود که آیا مقام عصمت، تنها در اختیار پیامبران و امامان: است یا افراد عادی نیز می‌توانند به فراخور ظرفیّت علمی و ایمانی خود، به برخی از درجات عصمت دست یابند؟!  در پایان این نتیجه به دست آمده است که عصمت، فضیلت و کمالی نفسانی است که به پیامبران و امامان: اختصاص ندارد، بلکه هر انسان مومنی به فراخور ظرفیت علمی و  ایمانی خود، امکان دستیابی به برخی از درجات عصمت را دارد. به دیگر سخن، آنچه سبب پدید آمدن عصمت در انسان‌ می‌شود «علم یقینی انسان به سودمندی و زیان‌مندی فعل» است که سبب می‌شود در صورت توجه انسان به سود و زیان فعل، اراده انسان به سوی جلب منافع و دفع مفاسد برانگیخته شود. همچنین از آنجا که «علم» به عنوان یکی از مبادی عصمت، ذومراتب و تشکیکی است، عصمت نیز به عنوان برآیند آن، ذومراتب بوده و مقول به تشکیک خواهد بود. همچنین براساس نظریه «اتحاد علم و عالم و معلوم» این نتیجه به دست می‌آید که با ارتقاء وجودی مدرِک، قوای ادراکی او نیز که با نفس اتحاد دارد، شدت وجودی می‌یابد و در پی آن، ادراک انسان کامل‌تر شده و حقیقت فعل برای او بیشتر آشکار می‌گردد و همین امر سبب می‌شود حالت نفسانی عصمت در انسان پدید آید و شخص به طور قطعی، امور زیان‌مند را ترک نماید و امور سودمند را انجام دهد.
 
برای دریافت اصل مقاله، از نورمگز و یا مگیران ، آدرس های زیر را کپی و در نوار آدرس مرورگر خود وارد نمایید:
مگیران:
https://www.magiran.com/paper/2173927
 
نورمگز:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1685216
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Philosophical Analysis of General People Reaching the Stage of Infallibility according to the Basis of Transcendent Wisdom

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Vatandoost
Assistant Professor of Philosophy and Islamic Wisdom of Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

This article, aside from accepting the fact of exclusivity of the highest stage of infallibility to the Prophets and the Imams (peace be upon them all), with a philosophical – theological approach and benefits of some principles of the Transcendent Wisdom like the “primacy of existence”, “union of knowledge, knower, and the known”, and “existential gradation”, tries to answer this question that is the stage of infallibility only exclusive to the Prophets and the Imams or the general people can reach some of its levels according to their capability of knowledge and faith?! At the end this conclusion has been reached that infallibility is an inner virtue and perfection that is not exclusive only to the Prophets and the Imams, rather any believer is capable of reaching some of its levels according to his capabilities of knowledge and faith. In another word what leads to infallibility in the human is the certain knowledge of benefits and harms of one’s actions. Considering the benefits and harms of one’s action, motivates one’s will toward gaining the benefits and avoiding the harms. Just as knowledge, being one of the basis of infallibility, has grades and levels, the infallibility, as its consequent, has grades and levels as well. Also it is concluded from the theory of “union of knowledge, knower, and the known” that with existential elevation of the subject, his perceptual powers that are united with his soul, will increase as well. Hence the perception of the human becomes more complete and the reality of the action becomes more apparent for him. This situation creates the spirit of infallibility in the human, and he will certainly avoid harmful matters and instead conduct beneficial ones.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Infallibility
  • Existential Gradation
  • Union of Knowledge
  • Knower
  • and the Known
  • Generality of Infallibility
  • Certain Knowledge
قرآن کریم
نهج البلاغه
-        ابن‌فارس، احمد(‌1404ق)، معجم ‌مقاییس‌اللغه، محقق: هارون عبدالسلام محمّد، چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
-        ابن‌منظور، محمد بن مکرم(1414ق)، لسان العرب، چ2،‌ بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع/ دار صادر.
-        آل یاسین، محمد حسن(1413ق)، أصول الدین‏، چ1، قم: مؤسسه آل یاسین.
-        برقی، احمد بن محمد(1371)، المحاسن، چ1، قم: دار الکتب الاسلامیة.
-        تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد(‌1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم‏، محقق/مصحح: سیدمهدى رجائی، چ1، قم:‌ دار الکتاب الإسلامی‏.
-        جوادی آملی، عبدالله(1387)، تحریر تمهید القواعد، ج1، تحقیق: حمید پارسانیا، چ1، قم: اسراء.
-        جوادی آملی،‌ عبدالله(1388)، ادب فنای مقربان، محقق: محمدصفایی، چ5، قم: انتشارات اسراء.
-        ـــــــــــــــــــ(1389)، ‌تسنیم، تحقیق: علی اسلامی، ج2، چ6، قم: اسراء.
-        راغب اصفهانى، حسین بن محمد(1412ق)،  المفردات فی غریب القرآن‏، تحقیق: صفوان عدنان داودى، چ1‏، دمشق/ بیروت: دارالعلم/ الدار الشامیة.
-        سبحانى‏، جعفر(1412ق)، الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل‏، چ3، قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة.
-        سبزواری، ملا هادی(1383)،  اسرار الحکم، چ1، قم: مطبوعات دینى.
-        سیوری حلّی(فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله(1412ق)، الاعتماد فی شرح واجب الاعتقاد، به تحقیق ضیاء الدین بصری‏، چ1‏، قاهره: مجمع البحوث الاسلامیة.
-        ــــــــــــــــــــــ(1420ق)، الانوار الجلالیة فی شرح الفصول النصیریه، تحقیق: على حاجى آبادى و عباس جلالى‌نیا، چ1، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
-        ــــــــــــــــــــــ(1422ق)، اللوامع الالهیة فی المباحث الکلامیه، تحقیق و تعلیق از شهید قاضی طباطبائی‏، چ2‏،  قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-        سیدمرتضى(1998م)‏، أمالی، چ1، قاهره: دار الفکر العربی‏.
-        شیخ مفید، محمد بن محمد(1413ق)، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، چ1، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
-        صدر الدین، محمد (ملاصدرا)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، چ3، بیروت، دار احیاء التراث، 1981م.
-        طباطبایى، سیدمحمدحسین(1402ق)، الرسائل التوحیدیه، چ1، بیروت: موسسة النعمان‏.
-        ــــــــــــــــــــــ(1417ق)‏،  المیزان فى تفسیر القرآن‏، چ5‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه.
-        ــــــــــــــــــــــــ‏(1402ق)، نهایة ‌الحکمه، چ12، قم: موسسة ‌النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
-        طبرسی، فضل بن حسن(1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تحقیق: محمد جواد بلاغى‏، چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
-        طوسى، محمدبن‌حسن(1407ق)‏، تهذیب الأحکام، محقق/مصحح: خرسان، حسن الموسوى‏،‌ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه‏.
-        طوسى، محمدبن‌حسن(1411ق)، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، چ1، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.
-        عده‌اى از علما(1423ق)، الأصول الستة عشر، محقق / مصحح: محمودى، ضیاء الدین، جلیلى، نعمت الله و مهدی غلامعلى، چ1، قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة.
-        فراهیدی، خلیل‌ بن ‌احمد(1409ق)، العین، گردآورنده: آل‌عصفور،‌ محسن،‌ محقق: مخزومی، مهدی و ابراهیم سامرائی، چ1،‌ قم:‌ انتشارات هجرت.
-        قرشى، سیدعلى اکبر(1371)، قاموس قرآن، چ6، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
-        قمى، على بن ابراهیم(1404ق)‏،‌ تفسیر القمی‏، محقق/مصحح: طیّب موسوى جزائرى، چ3، قم:  دارالکتاب‌.
-        لیثى واسطى، على بن محمد(1376)، عیون الحکم و المواعظ، محقق/مصحح: حسین حسنى بیرجندى، چ1، قم: دار الحدیث.
-        مصطفوى، حسن(1360)‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، چ1، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏.
-        مطهری،‌ مرتضی(1358)، مجموعه آثار، چ1، تهران: انتشارات صدرا.
-        ملاصدرا، محمد(1417ق)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، تعلیقه: هادی بن مهدی سبزوارى‏، چ1، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی‏.
-        ملاصدرا، محمد(1422ق)، شرح الهدایة الاثیریه، تصحیح از محمد مصطفى فولادکار، چ1، بیروت: موسسة التاریخ العربى.
-        نصیر الدین طوسى، محمد بن حسن(1374)‏، آغاز و انجام، مقدمه و شرح: حسن حسن زاده آملی، چ4، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-        ـــــــــــــــــــــــ (1413ق)‏، قواعد العقائد، تحقیق: علی حسن خازم، چ1، لبنان: دارالغربة