تبیین عقلانی آموزه «توبه» در اندیشۀ علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

تبیین عقلانی آموزه‌های دینی سهم به سزایی در دفاع از دین و تثبیت و تعمیق باورهای دینی دارد. آموزه توبه از جمله باورهای دینی است که نیازمند تبیین عقلی می‌باشد. توبه از آموزه‌های مهم ادیان و بسیار مورد توجه دین مبین اسلام است. عمده مباحث در باب توبه ناظر به بُعد اخلاقی و اجتماعی توبه است، اما کمتر به‌این آموزه از منظر عقلی و با رویکرد کلامی نگریسته شده است. از جمله مباحث کلامی در باب توبه، چیستی و چگونگی توبه در نسبت آن به خداوند است. توبة انسان به معنای بازگشت از گناه و بازگشت به خدا می‌باشد، اما توبه خداوند که در آیات و روایات فراوان به چشم می‌خورد می‌تواند چه معنایی داشته باشد؟ آیا این اسناد حقیقی است؟ آیا توبه خداوند را هم می‌توان به معنای بازگشت دانست؟ در صورتی که‌این‌گونه باشد، معنای بازگشت خداوند چیست؟ آیا نسبت بازگشت به خدا مستلزم تغییر در اراده الهی نخواهد بود؟ در این نوشتار، پاسخ پرسش‌های مذکور با روش توصیفی، تحلیلی و با بررسی چیستی توبه و کاربرد آن در مورد خداوند با محوریت دیدگاه علامه طباطبایی پیگیری شده است و بر این اساس، تبیینی عقلی از این آموزه اسلامی ارائه شده است.
 
برای دریافت اصل مقاله، از نورمگز و یا مگیران ، آدرس های زیر را کپی و در نوار آدرس مرورگر خود وارد نمایید:
مگیران:
 https://www.magiran.com/paper/2119898
 
نورمگز:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1685210
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Intellectual Elucidation of Repentance Doctrine in View of ʿAllāma Ṭabāṭabāī

نویسنده [English]

  • Jawad Raghavi
Assistant Professor, Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Intellectual elucidation of religious doctrines have a magnificent portion in defending, proving, and strengthening religious beliefs. The doctrine of repentance is among religious beliefs that needs intellectual elucidation. Repentance is among important teachings of religions and highly emphasized in religion of Islam. Most of the discussions regarding repentance is about its moral and social aspects, and very few have analyzed it in respect to rational and theological approach. Among the theological topics of repentance is its entity and function in relation to the Almighty. Repentance of human means to return from the sin and return to God, but what can repentance of God, that is seen in verses and narrations, mean? Are those references authentic? Can God’s repentance be interpreted the same as return? If so, then what does God’s return mean? By saying God’s return, aren’t we considering change in Divine Will? The answer to those questions is provided in this article using descriptive analytical approach along with review of repentance entity and its function in regards to God with concentration on ʿAllāma Ṭabāṭabāī’s view

کلیدواژه‌ها [English]

  • Repentance
  • Return to God
  • Remission
  • Essential Need
  • Essential Richness
  • Intellectual Elucidation
قرآن کریم
-        ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1377)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، چ1، تهران: انتشارات طرح نو.
-        ابن بابویه، محمد بن على(1406ق)، عیون أخبار الرضا7، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین7.
-        ادربیلی، عبدالغنی(1385)، تقریرت درس فلسفه امام خمینی، چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
-        سبکی، علی بن عبد الکافی(1381)، السیف الصقیل فی الرد علی ابن زفیل، با تکمله محمد زاهد حسن کوثری، قم: دفتر نشر معارف.
-        ثعلبى، احمد بن محمد(1422ق)، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، چ1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-        جوینی، عبدالملک(1405ق)، الارشاد، به کوشش اسعد تمیم، بیروت.
-        حلبی، علی اصغر(1376)، تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، چ2، تهران: انتشارات اساطیر.
-        دهخدا، علی اکبر(1377)، لغت‌نامه دهخدا، چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-        رازى، ابوالفتوح حسین بن على(1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، چ1، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوی.
-        راغب اصفهانی، محمد بن حسین(1412ق)،  مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیه.
-        ربانی گلپایگانی، علی(1377)، فرق و مذاهب کلامی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
-        زرین کوب، عبدالحسین(1369)، در قلمرو وجدان، سیری در عقاید و اساطیر، چ1، تهران: انتشارات علمی.
-        رشید رضا، محمّد(1990 م)، تفسیر المنار، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
-        زمخشرى، محمود بن عمر(1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، چ3، بیروت: دار الکتاب العربی.
-        سراج، عبدالله(1380ق)، اللمع فی التصوف، به کوشش عبدالحلیم محمود و عبدالباقی سرور، قاهره.
-        سهروردی، عمر(1403ق)، عوارف المعارف، بیروت: دار الکتب العلمیه.
-        سید مرتضی، علی(1405ق)، رسائل:  «الحدود و الحقائق»، به کوشش احمد حسینی، قم: چاپخانه سید الشهداء7.
-        شریف، میر سید(1325ق)، شرح المواقف للقاضی عضد الدین ایجی،  چ1، قم: انتشارات الشریف الرضی.
-        شهید ثانی، زین‌الدین(1413ق)، مسالک الافهام، قم: انتشارات مؤسسة المعارف الاسلامیه.
-        شیرازى، صدرالدین محمد بن ابراهیم(1981م)، الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة(با حاشیه علامه طباطبائى)، چ3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-        صادقی تهرانی، محمد(1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
-        طباطبایی، محمد حسین(1402ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
-        طبرسى، فضل بن حسن(1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ3، تهران: ناصر خسرو.
-        طوسى، محمد بن حسن(1415ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، چ1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-        علم الهدی، علی بن الحسین سید مرتضی(1998)، أمالی المرتضی، قاهره: دار الفکر العربی.
-        فخر رازى، محمد بن عمر(1420ق)، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، چ3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-        قاضى عبدالجبار، قوام‌الدین(1422ق) شرح الأصول الخمسه، چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-        قمی، علی بن ابراهیم قمی(1411ق)، تفسیر القمی، بیروت: دارالسرور.
-        کاشانی، ملامحسین فیض(1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین7.
-        کتاب مقدس ترجمه تفسیری(2009 م) انجمن بین المللی کتاب مقدس، [بی‌جا]، چاپ چهارم.
-        کربن، هانری(1361)، تاریخ فلسفه اسلامی، چ3، تهران: امیر کبیر.
-        کلینى، محمد بن یعقوب(1407ق)، الکافی، مصحح: علی اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دار الکتب الإسلامیه.‏
-        ماتریدى، محمد بن محمد(1426ق‏)، تأویلات أهل السنة(تفسیر الماتریدى)، چ1، بیروت: دار الکتب العلمیه.
-        مجلسی، محمد باقر(1403 ق)، بحار الأنوار ،  بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-        مطهری، مرتضی(1372)، علل گرایش به مادیگری، تهران: انتشارات صدرا.
-        مفید، محمد(1413ق)، اوائل المقالات، به کوشش ابراهیم انصاری، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
-        موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی(1409ق)، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسۀ اهل البیت:.
-        نعمانی، شبلی(1386)، تاریخ علم کلام، ترجمه محمد تقی فخرداعی، تهران: انتشارات اساطیر.
-        هیدجی، محمد(1365)، تعلیقة الهیدجی علی المنظومة و شرحها، چ1، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.