عقل‌‌گرایی و نص‌‌گرایی در کلام اسلامی (با بررسی دیدگاه‌ شیخ طوسی و ابن‌ادریس)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشجوی دکترای شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

گستردگی و تنوع مباحث علم کلام، متکلمان را بر آن داشته است تا در اثبات مباحث کلامی از روش‌های گوناگون بهره گیرند. عقل‌گرایی و نص‌گرایی از روش‌هایی است که هر کدام در حقیقت نمایانگر طیفی هستند که مدارس علمی و دانشوران مختلفی را در بر می‌گیرند، از این رو حتی در یک مکتب و طیف می‌توان اختلافاتی را تشخیص و نشان داد. در میان عقل‌گرایان شیعه، ابن ادریس در فقه (و اصول فقه) یک نقطه عطف به حساب می‌آید که عقل‌گرایی و اصول‌گرایی را در فقه به جایگاه واقعی خود بر می‌گرداند. وی گرچه در برابر حاکمیت انحصاری فتاوای شیخ طوسی در فقه ایستاد، اما در همان چارچوب روشی عمل کرد. با این همه، حتی از لحاظ روش‌شناسی هم می‌توان میان آنها تفاوت‌هایی را تشخیص داد. این تحقیق در پی نشان دادن تفاوت‌های مذکور در کنار شباهت‌ها می‌باشد.
شیخ طوسی و هم ابن ادریس در مباحث کلامیِ خود، روش عقل‌‌گرایی را  بر روش نص‌‌گرایی ترجیح داده‌اند، اما ابن ادریس در تبیین و بررسی مباحث کلامی بیشتر از  عقل بهره جسته است. البته این بدان معنا نیست که شیخ طوسی در استدلال‌ها و بررسی مباحث کلامی توجهی به کار کرد عقل نداشته باشد.
 
برای دریافت اصل مقاله، از نورمگز و یا مگیران ، آدرس های زیر را کپی و در نوار آدرس مرورگر خود وارد نمایید:
مگیران:
https://www.magiran.com/paper/1490236
نورمگز:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1083159

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rationalism and Text Adherence Approaches in Islamic Theology with Analysis of Shaykh Tusi and Ibn Idrīs Points of View

نویسندگان [English]

  • hamid reza shariatmadari 1
  • morteza mohammadi 2
1 Assistant Professor, University of Religions and Religions
2 PhD Student of Shia Studies
چکیده [English]

The diversity and variation of theological subjects has made theologians using different approaches for proving their ideas. The two approaches mentioned on the title are in fact representation of a sect which holds many schools and scholars within. Hence even in one single school, sect or group of thought is possible to seek differences. The Ibn Idrīs is considered a turning point within the Shiite Rationalists in Islamic Jurisprudence (and Principles of Jurisprudence) who has been able to return the Rationalism and Fundamentalism back to its rightful place within the Islamic Jurisprudence. Even though he had confronted the exclusive governance of Shaykh Tusi’s Fatwas (Religious orders) in Jurisprudence however he continued on the same methodological framework. Nonetheless some differences between their methodology could be seen in which this research is about to present them along with their similarities.
The Sheykh Tusi and Ibn Idrīs both have favored Rationalism approach over Text-Adherence approach within their theological works however Ibn Idrīs had a higher use of intellect and reason while explaining and reviewing such. It does not bare the meaning that Shaykh Tusi did not consider intellect’s function within his theological matters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shaykh Tusi
  • Ibn Idrīs
  • Rationalism
  • Text Adherence Approach
  • Methodological similarities and dissimilarities

مراجع

-         قرآن کریم
-         ابن منظور(1405)، لسان العرب، نشر ادب حوزه، قم.
-         الزبیدی الحسینی،  محمد مرتضی(1995)، تاج العروس، دارالهدایه، بیروت.
-         انصاری، شیخ مرتضی(1314)، فرائد الاصول، مجمع الفکر الاسلامی، قم.
-         الجرجانی، علی(1306)، التعریفات، ناصر خسرو، تهران.
-         آقا بزرگ تهرانی(1372)، طبقات اعلام الشیعه، اسماعیلیان، قم.
-         تستری، شیخ اسدالله(1316)، کشف القناع عن وجوه حجیۀ الاجماع، ‌موسسۀ‌آل‌البیت] قم.
-         جباری، محمدرضا(1384)، مکتب حدیثی قم، کنگره حضرت فاطمه معصومه{.
-         جبرئیلی، محمدصفر(1389)، سیر تطور کلام شیعه، پژوهشگاه اندیشه، قم.
-         خطیب بغدادی، احمد بن علی(1349ق)، تاریخ بغداد، المکتبة العربیة، مصر.
-         ربانی، علی(1377)، فرق و مذاهب کلامی، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم.
-         رشدی، محمد عرسان علیان(2008)، دلیل العقل عند الشیعه، مرکز الحضاره لتنمیۀ الفکر الاسلامی، بیروت.
-         سبحانی، جعفر(1411)، الهیات، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، قم.
-         ________(1423)، المذاهب الاسلامیه، مؤسسه امام صادق}، قم.
-         سیدمرتضی، ابوالقاسم علی‌بن‌الحسین(1405)، جوابات المسائل الموصلیات، دارالقرآن الکریم، قم.
-         _____________________(1405)، رسائل الشریف المرتضی، دارالقرآن الکریم، قم.
-         _____________________(1411)،  الذخیره فی علم الکلام، موسسۀ النشر الاسلامی، قم.
-         صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه(1410)، معانی الاخبار، موسسۀ الاعلمی، بیروت.
-         _________________________(1414)، اعتقادات، کنگره شیخ مفید، قم.
-         _________________________(1395)، کمال‌الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تهران.
-         ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1398)، التوحید، موسسه نشر اسلامی، قم.
-         ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1362)، الخصال، موسسه نشر اسلامی، قم.
-         ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1406)، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، دارالرضی، قم.
-         ________________________(1362)، من لا یحضره الفقیه، موسسۀ النشر الاسلامی، قم.
-         ________________________(1387)، عیون اخبار الرضا، نشر جهان، تهران.
-         طباطبایی، محمد حسین(1371)، تفسیر المیزان، انتشارات اسماعلیان، تهران.
-         طبری، محمد بن جریر(1409)، تاریخ طبری، موسسۀ الاعلمی، بیروت.
-         طوسی، محمد بن الحسن بن علی(1417)، عدۀ الاصول، نشر ستاره، قم.
-         ــــــــــــــــــــــــــــ(1404)، اختیار معرفة الرجال، تحقیق: السید مهدی الرجائی، مؤسسة آل البیت] لإحیاء التراث، قم.
-         ــــــــــــــــــــــــــــ(1415)، رجال الطوسی، تحقیق: جواد القیومی الإصفهانی، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.
-         ــــــــــــــــــــــــــــ(1362)، تمهید الاصول فی علم الکلام، ترجمه: عبدالحسین مشکوة الدینی، انتشارات دانشگاه تهران.
-         عابدی، احمد(1384)، مکتب کلامی قم، کنگره حضرت فاطمه معصومه‌{.
-         کلینی، محمد بن یعقوب (1413)، اصول کافی، دارالاضواء، بیروت.
-         کاشفی، محمدرضا(1386)، کلام شیعه ماهیت منابع و مختصات، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، تهران.
-         کراجکی، ابوالفتح(1369)، کنز الفوائد، مکتبۀ المصطفوی، قم.
-         مجلسی، محمد باقر(1413)، بحار الانوار، موسسۀ الوفا، بیروت.
-         مدرسی طباطبایی، حسین(1386)، مکتب در فرآیند تکامل، ترجمه: هاشم ایزدپناه، امیرکبیر، تهران.
-         ______________(1368)، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمه: محمد آصف فکرت، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
-         مطهری، مرتضی(1376)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، انتشارات صدرا، تهران.
-         _________(1376)، آشنایی با علوم اسلامی، انتشارات صدرا، تهران.
-         _________(1376)، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، تهران.
-         مظفر، محمد رضا(1383)، اصول الفقه، المطبعه العلمیه، قم.
-         مفید، محمد بن محمد بن النعمان(1414)، اوائل المقالات، دارالمفید، بیروت.
-         ـــــــــــــــــــــــــــ(1414)، المسائل السرویه، دارالمفید، بیروت.
-         __________________(1413)، تصحیح الاعتقادات. الموتمر العالمی، تهران.
-         __________________(1414)، الفصول المختاره، موسسۀ البعثه، بیروت.
-         __________________(1414)، المسائل العکبریه، تحقیق علی اکبر الهی خراسانی، دار المفید، بیروت.
-         __________________(1414)، النکت فی مقدمات الاصول، تصحیح محمدرضا جلالی، دارالمفید، بیروت.
-         __________________(1414)، أوائل المقالات، تحقیق ابراهیم الأنصاری، دارالمفید، بیروت.
-          مکدر موت، مارتین(1372)، اندیشه کلامی شیخ مفید، ترجمه: احمد آرام، دانشگاه تهران.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار