نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

2 مربی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی

چکیده

یکی از مسائل مهم کلامی در سده‌های آغازین اسلام، شناخت خداوند و توصیف ذات بارى‌تعالی بوده است. توصیفات ذکر شده در قرآن صورت‌های متعددی از تشبیه و تنزیه را بر مسلمین آشکار می‌ساخت که فهم و توضیح آن، نگرش‌های کلامی متعددی را پدید آورد. این نگرش‌های کلامی، علاوه بر تبیین دیدگاه‌های خود و نقد سایر رویکردها، گاه در جهت تثبیت رأی خود به تخریب گروه مخالف و افترا بستن به آنان می‌پرداختند؛ امری که بعضاً در کتب فِرَق و گزارشات پسینی فرق‌نویسان نیز راه یافته است. این مقاله با توجه به گزارش کتب فرق درباره مقاتل بن سلیمان و آرای او درباره تجسیم خداوند، به بررسی تفسیر مقاتل‌بن‌سلیمان و همچنین جایگاه وی در حوزه حدیث و روایاتی که به وی اتهام تجسیم زده‌اند، پرداخته و در پایان به این نتیجه رسیده است که اتهام تجسیم به مقاتل بی‌اساس بوده و مشی او در تفسیر و روایت تابع روش اهل حدیث متقدم است که هرگز به تجسیم متهم نشده‌اند.
 
برای دریافت اصل مقاله، از نورمگز و یا مگیران ، آدرس های زیر را کپی و در نوار آدرس مرورگر خود وارد نمایید:
مگیران:
 https://www.magiran.com/paper/1752035
نورمگز:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1263407

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The critique of Materializing charge to Maqatil Ibn Sulaiman

نویسندگان [English]

  • Mahdi Hassanzadah 1
  • Sayed Hamidreza Ra’uf 2

1 Associate professor at Ferdowsi University, Mashhad

2 Teacher at institute of humanities and social studies, Jihad Daneshgahi

چکیده [English]

Knowledge of God and description of the divine nature was one of the main issues in the first century. The various forms of assimilation and purification reveal from Quranic attributes, resulting the multiple views in Islamic theology. In addition to explaining their views and criticism of others, these theological approaches charge opponents to prove their point; an issue that is frequently cited in the books on Islamic sects. This article reviews the claims of these books about Muqatil’s opinions about materialization of God on the base of his commentary. It also checks Muqatil’s position in the traditions that have accused him of materialization of Allah. In the final, accusation of incarnation to Muqatil and his interpretive method is rejected, and it shows that his method is the same as the early Ahl-al-hadith

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muqatil Ibn-sulayman
  • Materialization
  • Mujassamah
  • Mushabbehah
  • Ahl-al-hadith
  • Divine attributes
-         ابن ابی‏الحدید، عبدالحمید(بی‏تا)، شرح نهج‏البلاغه، بیروت: مکتبه الحیاة.
-         ابن ابی­یعلی، محمد بن ابی یعلی(بی­تا)، طبقات الحنابله، تحقیق محمد حامد فقی، بیروت: دارالمعرفة.
-         ابن­اثیر الجزری، علی بن محمد(1414ق)، اللباب فی تهذیب الانساب، بیروت: دار صادر.
-         ابن­بابویه، علی بن حسین(1404ق)، الإمامة و التبصرة من الحیرة، قم: مدرسة الإمام المهدیأ.
-         ابن­تیمیه، تقی­الدین احمد(1426ق)، مجموعة الفتاوی، اعتنی­بها و خرّج أحادیثها عامر الجرّار و أنور الباز، دارالوفاء للطباعة و النشر و التوزیع.
-         ابن­خلدون، عبدالرحمان(1375)، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-         ابن­خلکان، احمد بن محمد بن ابی­بکر(1395ق)، وفیات الأعیان وأنباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت: دار صادر.
-         ابن­عقده کوفی، احمد بن محمد(1424ق)، فضائل امیرالمؤمنین}، تصحیح و تحقیق عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، قم: دلیل ما.
-         ابن­قُتَیبه، عبدالله بن مسلم(1398ق)، تفسیر غریب القرآن، تحقیق السید دحمد صقر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         ابن­کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر(2004م)، طبقات‌الشافعیه، تحقیق عبدالحفیظ منصور، بیروت، دارالمدار الإسلامی.
-         ابن­الندیم، محمد ابن ابی­یعقوب(1366)، الفهرست، تحقیق رضا تجدّد، طهران: مؤسسة امیرکبیر.
-         ابن­مرتضی، احمد بن یحیی(1380ق)،‌ طبقات المعتزلة، به کوشش دیوالد ویلتسر، بیروت.  
-         ابن­مفلح، ابراهیم بن محمد(1990م)، المقصد الارشد فی ذکر اصحاب الأمام احمد، تحقیق: عبدالرحمان بن سلیمان العثیمین، ریاض: مکتبة الرشد للنشر و التوزیع.
-         ابوریان، محمدعلی(1973م)، تاریخ الفکر الفلسفی فی الإسلام، اسکندریه: دار الجامعات المصریه.
-         ابوعبیده، معمر بن مثنی(1381ق)، مجاز القرآن، تحقیق محمد فؤاد سزگین، قاهره: مکتبة الخانجی.
-         اشعری، سعد بن عبدالله(1371)، المقالات و الفرق، تصحیح: محمد جولد مشکور، ترجمه یوسف فضائی، تهران: عطائی.
-         اشعری، علی بن اسماعیل(1411ق)، الإبانه عن اصول الدّیانه، تحقیق: بشیر محمد عیون، دمشق: مکتبة دارالبیان؛ طائف، مکتبة المؤیّد.
-         اشعری، علی بن اسماعیل(1369ق)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق: محمد‌محی‌الدین عبدالحمید، قاهره: مکتبة النهضة المصریة.
-         بستانی، بطرس(1934م)، ادباء العرب فی الاعصر العباسیة، بیروت: مکتبة صادر.
-         البزدویّ، محمد بن عبدالکریم(1383ق)، أصول الدین، تحقیق الدکتور هانز بیرتنس، بیروت: دار الإحیاء الکتب العربیّة.
-         البغدادی، عبدالقادر بن طاهر(1393ق)، الفرق بین الفرق، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
-         بغوی، حسین بن مسعود(1409ق)، معالم ‌التنزیل فی تفسیر القرآن، حققه و خرّج احادیثه محمد عبدالله النمر، عثمان جمعة ضمیریه و سلیمان مسلم الحرش، ریاض: دار الطیبة النشر و التوزیع. 
-         پورجوادی، نصرالله(1375)، رؤیت ماه در آسمان؛ بررسی تاریخی مسئله لقاءالله در کلام و تصوف، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-         تستری، سهل بن عبدالله(1423ق)، تفسیر تستری، تحقیق محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         ثعلبی، ابواسحاق احمد(1422ق)، الکشف و البیان المعروف  تفسیر الثعلبی، دراسة و تحقیق أبی‌محمد بن عاشور، مراجعة و تدقیق: نظیر الساعدی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-         الجاحظ، عمرو بن بحر(1385ق)، الحیوان، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده.
-         حلی، حسن بن یوسف(1411ق)، رجال العلامه حلی، نجف اشرف: دار الذخائر.
-         حمیدی، عبدالعزیز بن عبدالله [بی­تا]، تفسیر ابن عباس و مرویاته فی التفسیر من کتب السنه، مکه: جامعۀ ام­القری.
-         خطیب بغدادی، احمد بن علی(1417ق)، تاریخ بغداد أو مدینة السلام، بیروت: دار الکتب العلمیة. 
-         ذهبی، محد بن احمد(1413ق)، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب ارناؤوط محمد نعیم عرقسوسی، بیروت: مؤسسة الرسالة. 
-         رسولی محلاتی(1364)،  روضة من الکافی للکلینی، تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
-         زبیدی، محمد بن حسن(1373ق)، طبقات النحویین و اللغویین،‌ به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره.
-         سفیان ثوری، سفیان بن سعید بن مسروق(1403ق)، تفسیر سفیان ثوری، بیروت: دار الکتب العلمیه.
-         سید مرتضی، علی‌بن‌حسین(1998م)، أمالی المرتضی، تصحیح و تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دار الفکر العربی.
-         شهرستانی، محمد بن عبدالکریم [بی­تا]، الملل و النحل، تحقیق: محمد سید گیلانی، بیروت: دارالمعرفة.
-         صابری، حسین(1383)، تاریخ فرق اسلامی(1)؛ فرقه­های نخستین، مکتب اعتزال و...، تهران: سمت. 
-         صدوق، محمد بن علی ابن بابویه(1376)، الأمالی، تهران، کتابچی. 
-         ــــــــــــــــــــــــــــ(1385)، علل الشرایع، قم: کتابفروشی داوری.
-         ــــــــــــــــــــــــــــ(1395ق)، کمال­الدین و اتمام النعمه، تحقیق و تصحیحی علی‌اکبر غفاری، تهران، اسلامیه.
-         ــــــــــــــــــــــــــــ(1398ق)، التوحید، تحقیق و تصحیح هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین.
-         ــــــــــــــــــــــــــــ(1403ق)، معانی­الأخبار، تحقیق و تصحیح: علی­اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-         ــــــــــــــــــــــــــــ(1413ق)، من لایحضره الفقیه، تصحیح و تحقیق: علی­اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-         طوسی، محمد بن حسن(1373)، رجال الطوسی، تصحیح و تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
-         طوسی، محمد بن حسن(1414ق)، الإمالی الطوسی، قم: دارالثقافه،
-         عبدالحمید، عرفان(بی­تا)، دراسات فی الفرق و العقائد الإسلامیة، بغداد: مطبعة اسد.
-         عبدالغنی، علی حسن(1992م)، تفسیر ابن­جُرَیح، قاهره: مکتبة التراث. 
-         غازی عنایة(1411ق)، أسباب النزول القرآنی، بیروت: دار الجیل.
-         فخر رازی، فخرالدین محمد بن عمر(1356ق)، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، القاهرة، مکتبة النهشة المصریة.
-         قمی، علی بن ابراهیم(1404ق)، تفسیر قمی، تحقیق سید طیب موسوی جزائری، قم: دار الکتاب. 
-         کلینی، محمدبن‌یعقوب‌بن‌اسحاق(1407ق)، الکافی، تحقیق و تصحیح: علی­اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الأسلامیه.
-         کوفی، فرات بن ابراهیم(1410ق)، تفسیر فرات کوفی، تحقیق و تصحیح: محمد کاظم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 
-         گلدزیهر، ایگناتس(1383)، گرایش­های تفسیری در میان مسلمانان، ترجمه سید ناصر طباطبایی، تهران: ققنوس.
-         مشکور، محمدجواد(1415ق)، موسوعة الفرق الأسلامیة، بیروت: مجمع البحوث الاسلامیة للدراسات و النشر.
-         مقاتل بن سلیمان(1425ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، دراسة و تحقیق عبدالله محمود شحاتة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-         مفید، محمد بن محمد(2)(1413ق)، الأمالی، تصحیح و تحقیق: حسین استاد ولی و علی اکبر غفاری، قم: مؤتمر العالمی للشیخ المفید.
-         مفید، محمد بن محمد(1)(1413ق)، الإفصاح فی الإمامة، قم: مؤتمر العالمی للشیخ المفید.
-         نشار، علی سامی(1966م)، نشأة الفکر الفلسفی فی الإسلام، دار المعارف.
نویا، پل(1373)، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی