روی‌آورد وجودشناسانه «اوصاف الهی» در اندیشه کلامی علامه حلی (ره)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

. استادیار و عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشکده الهیات دانشگاه پیام نور ایران

چکیده

موضوع صفات خداوند در علم کلام از دو جنبۀ وجود شناسی و معنا‌ شناسی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. جنبه وجودشناسی به ارتباط صفات و ذات الهی می‌پردازد. ذات خداوند عین وجود اوست؛ بر این اساس صفات برآمده از حقیقت وجود و وجوب وجود اویند .دیدگاه‌های وجودشناسانه اوصاف الهی به شش دسته کلی تقسیم می‌شود. پرسش این است که علامه حلی چه روی‌آورد وجودشناسی در اثبات ذات و صفات انتخاب کرده است که از یک‌سو اشکالات متکلمان بر فیلسوفان بر اندیشه او وارد نشود و ازجهت دیگر اشکالات و نقدهای فیلسوفان بر متکلمان نیز بر دیدگاه ایشان وارد نشود و آیا روش ایشان با نقل نیز منطبق است؟ علامه حلی با تلفیق روش فلسفی و کلامی و تطبیق آن با نقل، روشی در اثبات ذات و صفات به وجود آورده که در این روی‌آورد اشکالات غزالی بر فیلسوفان(قدم عالم و علم خدا به جزئیات) رفع می‌شود و از طرف دیگر اشکالات فیلسوفان بر متکلمان در مورد هماهنگی نظام فکری‌شان مرتفع می‌گردد. وی در این راه قدم به قدم نظام خود را با نقل تطبیق می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ontological Approach of Divine Attributes in Theological Thought of Allameh Helli

نویسنده [English]

  • Hasan Abbāsī Hussein Ābādī
Assistant Professor and faculty member of Theology department
چکیده [English]

The topic of Divine Attributes gets discussed and analyzed in two aspects of ontology and semantics within theology. The ontological aspects talks about the relation between the Attributes and the Divine Essence. Essence of God is identical to His Existence. Hence the Attributes have been derived from the reality of His Existence and the necessity of His Existence. The ontological views of the Divine Attributes get divided into six categories. The question which remains is that which approach was chosen by Allama Helli in proving the Essence and the Attributes so that the criticism of theologians on philosophers would not apply to his work and from another side the criticism of the philosophers on the theologians would not criticize his work as well and also is his approach according to the narrations as well? Allama Helli has generated an approach by combining philosophical and theological approaches and comparing them with the narrations so that the criticism of Qazzali on the philosophers (such as the primitiveness of the Cosmos or the knowledge of God about details) will be resolved and from the other side the criticism of philosophers on theologians about harmony between their thoughts will be resolved as well. He has compared and matched his approach with the narrations step by step in this method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The necessity of being
  • Attributes
  • Essence
  • Identical
  • Eternity
-         قرآن کریم
-         آمدی، سیف الدین )1413ق)، غایه المرام فی علم الکلام، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1379)،  اسماء و صفات الهی، چ3، تهران: وزارت و فرهنگ ارشاد اسلامی.
-         ابن سینا(1379)،  التعلیقات، قم: دفتر انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ــــ(1375)، الاشارات والتنبیهات مع شرح خواجه نصیر الدین طوسی وقطب الدین رازی، قم: نشر البلاغه.
-         احمدوند، معروف‎علی (1389)، رابطه ذات و صفات الهی، قم: نشر دفتر تبلیغات اسلامی.
-         اشمیتکه، زابینه(1378)، اندیشه‌های کلامی علامه حلی، ترجمه احمد نمایی، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
-         حسن‌زاده آملی، حسن(1418ق)، الهیات من کتاب الشفاء، قم: مکتب الاعلام الاسلامی مرکز نشر.
-         حلبی، علی اصغر(1376)، تاریخ کلام در ایران و جهان، تهران: انتشارات اساطیر.
-         خفری، شمس الدین(1382)، تعلیقه بر الهیات شرح تجرید، مقدمه وتصحیح فیروزه ساعتچیان، تهران: میراث مکتوب.
-         خواجه طوسی(1413ق)، قواعدالعقاید، مقدمه و تحقیق و تعلیق علی حسن خازم، لبنان: دارالغربه.
-         ـــــــــ(1407)، تجرید الاعتقاد،  تحقیق: حسینی جلالی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-         ذبیحی، محمد(1389)، فلسفه مشاء با تکیه بر اهم آراء ابن سینا،  چ4، تهران: سمت.
-         سبزواری، هادی(بی تا)، شرح منظومه،  قم: مکتبه مصطفوی.
-         شمس، محمدجواد(1383)،«اسماء و صفات خداوند از دیدگاه متکلمان مسلمان»، برهان و عرفان، ش4، ص2.
-         شهرستانی عبدالکریم(1358)،توضیح الملل ترجمه کتاب الممل و النحل، تصحیح و حواشی حمیدرضا جلالی نائینی، ج1، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
-         طباطبایی، محمدحسین(1362)، بدایه الحکمه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
-         ـــــــــــــــــــــ(1351)، ج20،  پایگاه اینترنتی غدیر:  www.irpdf.com
-         علامه حلی، حسن بن یوسف(1387)، نهج الحق و کشف الصدق، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
-         ـــــــــــــــــــــــ(1363)، انوار الملکوت فی شرح‌الیاقوت، تحقیق: محمد نجمی الزنجانی، چ2، انتشارات بیدار.
-         ـــــــــــــــــ(بی‌تا)، نهج‌المسترشدین فی اصول‌الدین، تحقیق: سید احمدحسینی و هادی یوسفی، قم: مجمع الذخایر الاسلامی.
-         علامه حلی(1365)، الباب الحادی العشر مع شرحیه یوم الحشر مفتاح الباب،  با مقدمه و تحقیق مهدی محقق، تهران:  مؤسسه مطالعات اسلامی.
-         ــــــــــ(1413ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح، مقدمه، تحقیق و تعلیقات: آیت‌الله حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
-         ــــــــــ( بی‌تا)،  کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: المکتبه المصطفوی.
-      ملاصدرا(1360)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، با حواشی حکیم محقق حاج ملاهادی سبزواری، تعلیق و تصحیح و مقدمه سید جلال‌الدین آشتیانی، انتشارات دانشگاه مشهد.
-         لاهیجی، فیاض(بی‌تا)، شوارق الالهام، اصفهان: انتشارات مهدی.
ـــــــــــــ(1383)، گوهر مراد، تهران: نشر سایه.