بررسی تطبیقی ملاک رضایت الهی در نظام شفاعت از دیدگاه علّامه طباطبایی و فخر رازی (با تکیه بر تفاسیر المیزان و مفاتیح ‌الغیب)

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام (فلسفه دین) گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 عضو هیأت علمی گروه الهیات،دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

3 گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

4 گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

شفاعت یکی از باورهای اصلی در نظام اعتقادی اسلام است که تحقق آن، بنا بر تصریح قرآن کریم، مشروط به رضایت الهی است. آیة «وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى» (انبیاء: ۲۸) به این وابستگی اشاره دارد، اما ملاک رضایت خداوند در این آیه و دیگر آیات به‌طور صریح بیان نشده است. همین ابهام، زمینه‌ساز مسئله اصلی این پژوهش شده است. مقاله حاضر با روشی توصیفی‌تحلیلی و رویکردی مقایسه‌ای، به بررسی دیدگاه‌های علّامه طباطبایی و فخر رازی دربارة ملاک رضایت الهی در نظام شفاعت می‌پردازد و تفاسیر المیزان و مفاتیح‌الغیب را مبنای تحلیل قرار داده است.
یافته‌ها نشان می‌دهد که هر دو اندیشمند، رضایت از دین فرد را ملاک رضایت الهی می‌دانند. علّامه طباطبایی، افزون بر ایمان، طهارت نفس را نیز شرط اصلی می‌داند، اما فخر رازی با استناد به روایات، بر باور قلبی به توحید تأکید دارد. همچنین، هر دو متفکّر، ملاک‌هایی چون عمل صالح، تقوا، صداقت، هجرت و جهاد را به‌عنوان ملاک‌های مکمّل مطرح کرده‌اند. در نگاه علّامه، شفاعت شامل مؤمنان گناهکار از اصحاب یمین می‌شود، ولی فخر رازی شفاعت را در چهارچوب مبانی اشعری برای مؤمنان فاسق نیز قابل تحقّق می‌داند. در مجموع، دیدگاه علّامه به‌لحاظ سازگاری با عدل و حکمت الهی، انسجام بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Criterion of Divine Satisfaction in the Intercession System from the Perspective of Allamah Tabataba'i and Fakhr Razi (Based on the Interpretations of Al-Mizan and Mafatih Al-Ghayb)

نویسندگان [English]

  • Ali Mohammad Shokri 1
  • Meysam Akbarzadeh 2
  • Naser Momeni 3
  • Mehdi Khademi 4
1 PhD Student in Islamic Theology (Philosophy of Religion), Department of Theology, Faculty of Humanities, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran
2 Faculty Member, Department of Theology, Faculty of Humanities, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran
3 Department of Theology, Faculty of Humanities, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran
4 Associate Professor, Department of Theology, Faculty of Humanities, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran
چکیده [English]

Intercession (shafāʿa) is among the foundational doctrines in Islamic theology, the realization of which, according to explicit Qur’anic affirmation, is contingent upon divine approval. The verse, “And they do not intercede except for him with whom He is pleased” (al-Anbiyāʾ: 28), underscores this dependency. Nevertheless, the precise criterion of God’s pleasure is not clearly articulated in this verse nor in other related verses, giving rise to the core problem addressed in this study. Utilizing a descriptive-analytical method and a comparative approach, this article examines the perspectives of ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī and Fakhr al-Dīn al-Rāzī concerning the criterion of divine approval in the framework of intercession, with a focus on their exegetical works, al-Mīzān and Mafātīḥ al-Ghayb respectively.
The findings indicate that both scholars consider adherence to religion as the principal basis for divine pleasure. However, ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī, in addition to faith, emphasizes the purification of the soul (ṭahārat al-nafs) as an essential condition, whereas Fakhr al-Rāzī, relying on prophetic traditions, highlights inner acknowledgment of divine unity (tawḥīd). Furthermore, both thinkers introduce complementary criteria such as righteous deeds, piety (taqwā), sincerity, migration (hijra), and striving (jihād). While ʿAllāma permits intercession for sinning believers among the aṣḥāb al-yamīn, Rāzī, based on Ashʿarite principles, deems it valid even for impious believers so long as faith remains in their hearts. Overall, ʿAllāma’s view is assessed as exhibiting greater coherence with divine justice and wisdom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intercession (Shafaʿa)
  • Criterion of Divine Pleasure
  • ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī
  • Fakhr al-Dīn al-Rāzī
پژوهشنامه کلام

مقالات آماده انتشار، اصلاح شده برای چاپ
انتشار آنلاین از تاریخ 01 دی 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار