نقد و بررسی دلایل جسمانی‌انگاری معاد از منظر آیت‌الله سبحانی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

مسئلۀ معاد همواره مورد توجه دین‌پژوهان بوده و تفسیرهای گوناگونی از آن ارائه شده است. در این میان، جسمانی‌انگاری معاد موافقان و مخالفان بسیاری داشته است. سبحانی از جمله مدافعان برجستۀ این دیدگاه در عصر حاضر محسوب می‌شود. سؤال این تحقیق آن است که دلایل سبحانی برای جسمانی‌انگاری معاد کدام‌اند و آیا نقدی بر آن‌ها وارد است؟ هدف این پژوهش، ارائۀ تبیینی دقیق از دلایل جسمانیت معاد است که توسط سبحانی ارائه شده است. برای نیل به این هدف، در این پژوهش نظریِ مسئله‌محور که به توسعۀ داده‌های پیشینی پرداخته است، اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعۀ کتابخانه‌ای، به‌ویژه از متون دینی و آثار سبحانی، جمع‌آوری و با تحلیل عقلی و نقلی ارزیابی شده‌اند. بدین منظور، پس از تحلیل دیدگاه‌ سبحانی، دلایل جسمانی‌انگاری معاد از منظر وی به‎دقت بررسی می‌شود. این ادله که در دو قسم ادلۀ ایجابی و سلبی تحلیل می‌شوند، سعی در اثبات امکان و وقوع بازگشت بدن عنصری در آخرت دارند و همچنین به مردودانگاریِ نظریات رقیب می‌پردازند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ادلۀ جسمانی‌انگاری معاد از سوی سبحانی ناتمام است و این دلایل از ابهامات مختلفی رنج می‌برند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Critical Review of the Physical Embodiment of Resurrection from the Perspective of Ayatollah Sobhani

نویسنده [English]

  • Ali Ghadrdan Gharamaleki
Assistant Professor, Department of Islamic Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The Problem of Resurrection has always been a central concern for scholars of religion, and a wide range of interpretations has been offered in this regard. Among these, the doctrine of bodily resurrection has attracted both staunch supporters and strong critics. Ṣubḥānī is regarded as one of the prominent contemporary defenders of this position. The central question of the present study is: What are Ṣubḥānī’s arguments in favor of bodily resurrection, and to what extent are they open to critique? The aim of this research is to provide a precise account of the arguments for the corporeality of resurrection as articulated by Ṣubḥānī. To achieve this aim, the study adopts a theoretical, problem-oriented approach that builds upon prior data. The necessary information has been gathered through library-based research, particularly from scriptural sources and the works of Ṣubḥānī, and evaluated by means of both rational analysis and transmitted evidence. Accordingly, after an examination of Ṣubḥānī’s perspective, his arguments for bodily resurrection are subjected to close scrutiny. These arguments, analyzed under two categories—affirmative (ījābī) and negative (salbī)—seek to establish both the possibility and actuality of the return of the elemental body (al-badan al-ʿunṣurī) in the Hereafter, while simultaneously rejecting competing theories. The findings of the study indicate that Ṣubḥānī’s arguments for bodily resurrection remain inconclusive and suffer from a variety of ambiguities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • bodily resurrection
  • elemental resurrection (ma ād 'unsurī)
  • Şubhānī
  • imaginal resurrection (ma ād mithālī)
  • arguments for corporeality of resurrection
قرآن‌ کریم
آمدى، سیف الدین. (۱۴۲۳ق). أبکار الأفکار فی أصول الدین‏. دار الکتب‏.‎
‎تفتازانى‏، سعد الدین. (۱۴۰۹ق). شرح المقاصد. الشریف الرضی‏.‎
‎جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۳). سرچشمه اندیشه. مرکز نشر اسراء.‎
‎جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۶). اسلام و محیط زیست. مرکز نشر اسراء.‎
‎جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۹). تسنیم تفسیر قرآن‌کریم. مرکز نشر اسراء.‎
‎سبحانی، جعفر. (۱۴۱۳ق). الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل. مؤسسة الامام الصادق (ع).‎
‎سبحانی، جعفر. (۱۴۱۹ق). العقیدة الاسلامیة. مؤسسة الامام الصادق (ع).‎
‎سبحانی، جعفر. (۱۴۲۱ق). مفاهیم القرآن. (جعفر هادی، گردآورنده). مؤسسة الامام الصادق (ع).‎
‎سبحانی، جعفر. (۱۴۲۸ق). محاضرات فی الالهیات. مؤسسة الامام الصادق (ع).‎
‎سهروردی، شهاب الدین. (۱۳۸۰). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. (هانری کربن، مصحح). پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.‎
‎صدرالمتألهین‏، محمد بن ابراهیم شیرازی. (۱۳۷۵). مجموعه رسائل فلسفی. انتشارات حکمت.‎
‎صدرالمتألهین‏، محمد بن ابراهیم شیرازی. (۱۹۸۱). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. دار احیاء التراث.‎
‎طباطبایی، سید محمد حسین. (۱۴۲۲ق). نهایة الحکمة. جامعۀ مدرسین.‎
‎طوسی، خواجه نصیر الدین. (۱۳۲۶). اساس الاقتباس. دانشگاه تهران.‎
‎فاضل مقداد، ابن عبد اللّه السّیوری. (۱۴۰۵ق). إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین. ‏انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى.‎
‎فخر رازی، محمد. (۱۹۸۶). الأربعین فی أصول الدین. ‏مکتبة الکلیات الأزهریة.‎
‎قدردان قراملکی، علی. (۱۳۹۹). اشاعره و آزادی انسان. بوستان کتاب.‎
‎قدردان قراملکی، علی. (۱۴۰۰الف). نگره تفکیک و ادله عقلی جسمانیت نفس، بررسی و نقد (با محوریت شیخ مجتبی‌قزوینی). اندیشه نوین دینی، ۱۷(۶۴).‎
‎قدردان قراملکی، علی. (۱۴۰۰ب). نگره تفکیک و ادله نقلی جسمانیت نفس، بررسی و نقد (با محوریت دیدگاه شیخ مجتبی‌قزوینی). معرفت کلامی، ۱۲(۲۶).‎
‎قمی، على بن ابراهیم‌. (۱۴۰۴ق). تفسیر القمی. ‌دار الکتاب‌.‎
‎مجلسى‏، محمد باقر. (۱۴۰۴ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع). مؤسسة الوفاء.