تحلیل تطبیقی اسماء و صفات الهی در آرای امام خمینی و ابن میمون: رویکردی وجودشناختی و پدیدارشناسانه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف، دانشگاه فرهنگیان مشهد، مشهد ، ایران(نویسنده مسئول).

2 دکترای الهیات و معارف اسلامی، گرایش تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

بحث از اسماء و صفات الهی از مباحث مهم اعتقادی است که شناخت آنها موجب تقویت ایمان و درک بهتر از خداوند و رابطه‌ی انسان با او می‌شود. این مقاله به مطالعه تطبیقی آرای دو اندیشمند برجسته، موسی بن میمون (ابن‌میمون) در سنت یهودی و امام خمینی در سنت اسلامی، در مسئله ذات و صفات الهی می‌پردازد. این پژوهش، با استفاده از روش تطبیقی-تحلیلی و با تمرکز بر متون کلیدی دو اندیشمند؛ از جمله «دلالة الحائرین» ابن‌میمون و آثار فلسفی-عرفانی امام خمینی مانند «تعلیقه بر فصوص الحکم» به بررسی این پرسش اصلی می‌پردازد: «تفاوت‌ها و اشتراکات آرای ابن‌میمون و امام خمینی در تبیین ذات و صفات الهی چیست و این تفاوت‌ها چه ریشه‌های مکتبی و روش‌شناختی دارند؟» یافته‌های این پژوهش، حاکی از آن است که ابن‌میمون با تکیه بر الهیات سلبی و عقلانیت ارسطویی، صفات را به نفی نقص یا افعال تقلیل می‌دهد، در حالی که امام خمینی با تلفیق حکمت متعالیه و عرفان شیعی، صفات را تجلیات کمالات ذاتی در مراتب وجود می‌داند. این پژوهش، افزون بر تبیین وجوه اشتراک و افتراق، الگویی برای مطالعات تطبیقی فلسفه دینی در سنت‌های مختلف ارائه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of the Divine Names and Attributes in the Thought of Imām Khomeynī and Maimonides: An Ontological and Phenomenological Approach

نویسندگان [English]

  • Sayyid Masoud Omrani 1
  • Hassan Muhamadi 2
1 Assistant Professor, Department of Education, Farhangian University of Mashhad, Mashhad, Iran,(Corresponding Author)
2 PhD in Theology and Islamic Studies, Field of Study:History and Civilization of Islamic Nations, Islamic Azad University ,Mashhad, Branch Mashhad, Iran.
چکیده [English]

The discourse on the asmāʾ wa-ṣifāt (divine names and attributes) constitutes one of the central issues in Islamic theology (kalām), as the knowledge of these names and attributes strengthens faith and deepens human understanding of God and the relationship between humankind and the Divine. This article undertakes a comparative study of the views of two prominent thinkers: Mūsā b. Maymūn (Ibn Maymūn, i.e., Maimonides) in the Jewish tradition and Imām Khomeinī in the Islamic tradition, specifically on the question of the Divine essence and attributes. Employing a comparative-analytical methodology and focusing on the key works of these two thinkers—most notably Ibn Maymūn’s Dalālat al-ḥāʾirīn (Guide for the Perplexed) and Imām Khomeinī’s philosophical-mystical writings such as his Taʿlīqa ʿalā al-Fuṣūṣ al-ḥikam—this study addresses the central research question: What are the points of similarity and difference between Ibn Maymūn’s and Imām Khomeinī’s approaches to the Divine essence and attributes, and what doctrinal and methodological foundations underlie these differences? The findings of this study indicate that Ibn Maymūn, relying on negative theology and Aristotelian rationalism, reduces the attributes either to negations of imperfection or to divine actions. By contrast, Imām Khomeinī, synthesizing ḥikmat-i mutaʿāliya (Transcendent Philosophy) with Shīʿī mysticism, interprets the attributes as manifestations of the Divine perfections across the gradations of being. Beyond delineating similarities and divergences, this article proposes a model for comparative research in the philosophy of religion across different intellectual traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imām Khomeinī
  • Ibn Maymūn (Maimonides)
  • semantics
  • ontology
  • asmā wa-șifāt (divine names and attributes)
ابراهیمی‎دینانی، غلامحسین. (۱۳۷۶). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام. طرح نو.‎
‎ابن‌میمون، موسی. (۱۹۷۲). دلالة الحائرین. (حسین آتای، محقق). مطبعة جامعة آنقره.‎
‎بدوی، عبدالرحمن. (۱۳۷۴). تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام. (حسین صابری، مترجم). بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.‎
‎جکی، استانلی. (۱۳۷۴). علم و دین. در فرهنگ و دین. (بهأالدین خرمشاهی، مترجم). طرح نو.‎
‎جمعی از نویسندگان. (۱۳۹۷). بررسی روش معناشناسی صفات خبری در کتاب التوحید ابن خزیمه، استدلال‌ها، تحلیل‌ها و نقد آنها. اندیشه نوین دینی، (۵۴).‎
‎خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۵۹). تفسیر دعای سحر. (سیداحمد فهری، مترجم). نهضت زنان مسلمان.‎
‎خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۷۵). التعلیقه‌ علی الفوائد الرضویه. مؤسسه‌ تنظیم‌ ونشر آثار امام خمینی.‎
‎خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۷۵). تفسیر سوره حمد. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.‎
‎خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۸۵). تقریرات فلسفه امام خمینی (چاپ دوم). (سیدعبدالغنی اردبیلی، مقرر). مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.‎
‎خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۸۶). شرح دعاء السحر (چاپ چهارم). مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.‎
‎خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۸۶). مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه (چاپ ششم). مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.‎
‎خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۹۲). شرح چهل حدیث. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.‎
‎زریاب، عباس. (۱۳۷۲). «ابن‏میمون». در دائرة المعارف بزرگ اسلامی (ج. ۵). مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.‎
‎فخری، ماجد. (۱۳۷۲). سیر فلسفه در جهان اسلام. (گروهی، مترجمان). نشر دانشگاهی.‎
‎قفطی، علی‌ بن یوسف. (۱۳۷۲). تاریخ الحکماء. (بهمن دارائی، کوشنده). دانشگاه تهران.‎
‎کاپلستون، فردریک. (۱۳۸۳). دیباچه‌ای بر فلسفه قرون وسطی. (مسعود علیا، مترجم). ققنوس.‎
‎کاشفی، محمدرضا. (۱۳۷۷). نیم‌نگاهی به دلالة الحائرین. کتاب ماه، ۱(۹)، ۱۹-۲۴.‎
کتاب مقدس، عهد عتیق و عهد جدید. (۱۳۸۳). (فاضل‌خان همدانی، مترجم). انتشارات اساطیر.