Innate Theism and Its Methods of Proof in the Qurʾān: A Response to Atheist Skepticism in Cyberspace

Document Type : Original Article

Authors

1 PhD in Quran and Hadith Studies, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.

2 Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran(Corresponding Author)

Abstract

One of the significant topics in religious studies and theology is the concept of fiṭrah (innate disposition or nature). Religious scholars have examined this subject from various angles, including the relationship between fiṭrah and religion, fiṭrah and the inclination toward God, and whether the inclination toward God is innately embedded in human nature. In the discourse on the nature of existence, two major perspectives exist. The first, rooted in a materialistic worldview, posits that creation arises from matter and is entirely accidental, thereby negating the need for a Creator. Atheists advocate this view. The second perspective sees creation as a collection of phenomena that necessitate a Creator. Theists support this view, arguing that the inclination toward God is not merely acquired but is harmonious with human nature and grounded in rational proof and reasoning. To substantiate their worldview, theists present arguments that fall into two broad categories: some are based on rational proofs, while others are rooted in human fiṭrah. This study, organized using a library-based, descriptive-analytical approach, seeks to address the concept of innate theism—or the innate inclination toward God—and its methods of proof as presented in the Qurʾān. These methods include intuitive reasoning (istidlāl shuhūdī), reminders (tadhkīr), comparison (muqāranah), and reflection (tafakkur). The study also responds to several atheist objections or doubts circulating in cyberspace, such as “all children are born atheists” and “with the advancement of science and technology, religiosity and belief may one day be considered a psychological disorder”. 

Keywords

Main Subjects


قرآن کریم (۱۳۷۳). (ناصر مکارم شیرازی، مترجم). قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
نهج‌البلاغه (۱۴۱۴ق). (شریف رضی، گردآورنده؛ صبحی صالح، محقق). قم: هجرت.
ابن‌فارس، ابوالحسین. (۱۲۹۹). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.
ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم. (۱۳۷۵). لسان العرب. بیروت: دارإحیاء.
اینشتین، آلبرت. (۱۳۴۲). جهانی که می‌بینم. تهران: پیروز.
برقی، احمد‌بن‌محمد‌بن‌خالد. (۱۳۷۱ق). المحاسن. قم: دارالکتب الاسلامیة.
برنجکار، رضا. (۱۳۹۱). روش‌شناسی علم کلام. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
بیرون، آلن. (۱۳۸۰). فرهنگ علوم اجتماعی. تهران: کیهان.
پل، ادواردز. (۱۳۷۱). دائرةالمعارف فلسفه. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
جهانگیر، عیسی. (۱۳۹۱). شیعه در فضای سایبر. قم: مؤسسه پژوهشی و آموزشی امام خمینی (ره).
خمینی، روح‌الله. (۱۳۸۲). شرح حدیث جنود و عقل. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
خندان، علی‌اصغر. (۱۳۸۴). نگاهی به ابعاد نظریه فطرت و فطری بودن زبان. قبسات، (۳۶).
خنیفر، حسین. (۱۳۸۸). نگاهی دوباره به روش‌های فنون تدریس. قم: بوستان کتاب.
دوان، شولتس. (۱۴۰۰). روان‌شناسی کمال: الگوهای شخصیت سالم (گیتی خوشدل، مترجم). تهران: پیکان.
دورانت، ویلیام‌جیمز. (۱۳۳۷). تاریخ تمدن. تهران: اقبال.
ذکایی، محمدسعید. (۱۳۸۵). رابطه حضور در فضای مجازی و هویت مدرن. فصلنامه علوم اجتماعی، (۳۳).
راغب‌اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. (۱۳۷۴). المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دارالعلم.
شاملی، علی‌اکبر. (۱۳۹۶). آسیب‌های فردی فضای مجازی از منظر اخلاق اسلامی. فصلنامه علمی ترویجی، (۲۵).
صدوق، محمد‌بن‌علی‌بن‌بابویه. (۱۴۱۳ق). من لا یحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایی، محمدحسین. (۱۳۹۵). نهایة الحکمة. تهران: دانشگاه الزهرا.
طباطبایی، محمدحسین. (۱۳۹۰ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
علم‌الهدی، علی‌بن‌الحسین (1998). امالی المرتضی. قاهره: دارالفکر العربی.
علی‌حسینی، علی. (۱۳۹۶). بررسی روش مقایسه‌ای در مطالعات فلسفی-سیاسی. فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، (۱).
فرمهینی‌فراهانی، محسن. (۱۳۹۳). فرهنگ توصیفی تربیتی. تهران: شباهنگ.
فروغی، محمدعلی. (۱۳۹۸). سیر حکمت در اروپا. تهران: نیلوفر.
فلو، آنتونی. (۱۳۹۴). خدا و فلسفه. تهران: سپیده‌باوران.
فیومی، احمد‌بن‌محمد. (۱۴۱۴ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعى. قم: مؤسسه الهجرة.
کریم‌زاده، طاهر. (۱۳۹۵). تبیین تقریرهای برهان فطرت (تضایف) بر اثبات وجود خدا (با تأکید بر آراء آیت‌الله شاه‌آبادی). اندیشه نوین دینی، (۴۶).
کهوند، محمد. (۱۳۹۵). شبکه عنکبوتی. قم: ذکری.
مارش، دیوید. (۱۳۸۴). روش و نظریه در علوم سیاسی (امیرمحمد حاجی‌یوسفی، مترجم). تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مکارم‌شیرازی، ناصر. (۱۳۸۹). پنجاه درس اصول عقاید برای جوانان. قم: انتشارات نسل جوان.
ملاصدرا، محمد‌بن‌ابراهیم. (۱۳۵۴). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
موسوی‌فراز، سید‌محمدرضا. (۱۳۸۱). برهان فطرت. معرفت، (۶۲).
مولند، اینار. (۱۳۸۸). جهان مسیحیت (محمدباقر انصاری، مترجم). تهران: امیرکبیر.
هاوکینگ، استیون. (۱۳۹۰). طرح بزرگ. تهران: نقش و نگار.
هرسیج، حسین. (۱۳۸۱). روش مقایسه: چیستی، چرایی و چگونگی به‌کارگیری آن در علوم سیاسی. مجله دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان.
هیک، جان. (۱۳۹۰). فلسفه دین (بهزاد سالکی، مترجم). تهران: الهدی.
ویکی‌فقه. (بی‏تا). مدخل تعمید. قابل‏دسترس در: تعمیدhttps://fa.wikifeqh.ir/
ویکی‌پدیا. (بی‌تا). فهرست جمعیت‌های دینی. قابل‏دسترس در: https://fa.wikipedia.org/wiki/فهرست_جمعیت‌های_دینی
فخررازی، محمد‌بن‌عمر. (۱۴۲۰ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
خسروپناه، عبدالحسین. (۱۳۸۸). مسائل جدید کلامی و فلسفه دین. قم: المصطفی.
مصباح‌یزدی، محمدتقی. (۱۳۹۱). آموزش فلسفه. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس سره).
ملاصدرا، محمد‌بن‌ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جوادی‌آملی، عبدالله. (۱۳۸۶). تبیین براهین اثبات خدا. قم: اسراء.
پورامید، سعید. (۱۳۹۷). بررسی نقش دین و مذهب بر سلامت روان افراد و جامعه. ششمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم تربیتی-روان‌شناختی و مشاوره در ایران.
مهرجردی، عبدالعلی. (۱۳۹۳). بررسی تطبیقی برهان فطرت و اجماع عام در اثبات وجود خدا. شماره یازدهم.
حاجی‌صادقی، عبدالله. (۱۳۸۴). فطری بودن گرایش به دین. قبسات، (۳۶).
مجلسی، محمدباقر. (بی‌تا). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
کیهان. (بی‌تا). اخبار روز. قابل‏دسترس در: https://kayhan.ir/fa/news/172139